فرهنگ بومی اصفهان؛ شهر گنبدهای فیروزه‌ای!

فرهنگ بومی اصفهان، از خلاقیت و ذوق هنری مردم این شهر باصفا خبر می‌دهد. این شهر به دلیل برخورداری از معماری‌های زیبا، پل‌های سرپوشیده، مساجد و مناره‌های منحصر به فردش، زبان‌زد عام و خاص است. این بناهای تاریخی زیبا سبب شده‌‍اند که اصفهان در فرهنگ عامه نصف جهان لقب گیرد. سخن گفتن درباره فرهنگ بومی مردم اصفهان، بسیار گسترده و طولانی است؛ چرا که اصفهان یکی از شهرهای باستانی ایران بوده و اتفاقاتی که در طول تاریخ برای مردم این شهر افتاده، بخشی از فرهنگ بومی این شهر را دستخوش تغییراتی کرده است.

فرهنگ بومی اصفهان مانند سایر شهرهای ایران، مراسمات و اعتقادات ارزشمند این ملت را دربرمی‌گیرد. این رسوم که سینه به سینه از نسل‌های گذشته تا به امروز انتقال یافته‌اند، دارای جنبه‌های زیبا و جالب و بعضا عجیب هستند. در ادامه یول بیر قصد دارد شما را با برخی از آداب و رسوم مردمان اصفهان از جمله مراسم‌های آتش افروزی و جل‌جلانی، آبریزان در زاینده‌رود، اسنبدی کاشان و غیره آشنا کند.

آب و هوای اصفهان

شهر اصفهان از نظر آب و هوایی به سه دسته آب و هوای بسیار خشک تا گرم و خشک، آب و هوای نیمه مرطوب تا مرطوب و سرد و آب و هوای نیمه خشک تقسیم می‌شود. علت تنوع آب‌وهوایی در این استان، تفاوت ارتفاعات در مناطق مختلف است. حدودا 10 درصد از بیایان‌های ایران در این استان قرار دارد که بخش عمده آن در شهرستان‌های اردستان، کاشان، نجف‌آباد، شهر رضا، نائین، نظیر، آران، بیدگل و اصفهان است. همچنین این استان در بخش‌های کوهستانی خود آب و هوای معتدل دارد. هوا در تابستان‌های استان اصفهان ملایم، و در زمستان‌های آن سرد و پربرف است.

غذاهای محلی اصفهان

در فرهنگ بومی اصفهان، علاوه بر سنت‌ها و آثار معماری شگفت‌انگیز، خوراکی‌های رنگارنگ و خوشمزه‌ای نیز جا دارند. این خوراکی‌ها به گونه‌ای تهیه می‌شوند که با ذائقه اکثر مردم سازگار باشند. معروف‌ترین و لذیذترین غذاهای سنتی اصفهان، بریون است. این خوراکی شباهت زیادی به همبرگر دارد و با استفاده از گوشت گردن گوسفند، جگر سفید، پیاز، ادویه و فلفل تهیه می‌شود. از دیگر غذاهای محلی معروف این استان، می‌توان تاس کباب، کله جوش، پخمه ترش، خورش ماست، کوفته شوید باقالی، خورشت مرغ و آلوچه، نخود آب، کباب زردک، قیمه ریزه نخودچی، کله گنجشکی، کشک بادمجان، شله بریون زیره و پخنی لوبیا را نام برد.

سوغاتی اصفهان؛ خوراکی‌ها و صنایع‌‌های همیشه محبوب

اگر فکر می‌کنید که تنها سوغاتی اصفهان گز است، باید بگوییم که سخت در اشتباه هستید! این استان توریستی به غیر از گز، سوغاتی‌ها و صنایع دستی زیبای دیگری نیز دارد. از سوغاتی‌های خوردنی اصفهان می‌توان به گز، شیرینی کرکی، دوغ و گوش‌فیل، پولکی و سوهان اشاره کرد. همچنین میناکاری، مسگری، قلمکاری، قلم‌زنی، فیروزه‌کوبی و خاتم‌کاری از رایج‌ترین صنایع دستی در فرهنگ بومی اصفهان محسوب به شمار می‌روند.

موسیقی اصفهان؛ بخشی از فرهنگ بومی اصفهان

موسیقی بومی اصفهان درگذشته با همت موسیقی‌دانان و دانشمندانی مانند ابن‌سینا، فارابی و غیره بنیان شده است. موسیقی در فرهنگ بومی اصفهان، نمونه بارز یک موسیقی پر محتوا و مفهومی بوده که اشتراکی از شرح حال موسیقی همه اقوام ایران را در بر گرفته و این نکته را می‌توان در ردیف آوازی و موسیقی دستگاهی آن مشاهده کرد. در این موسیقی محلی، از سازهای کوبه‌ای دایره و تنبک استفاده می‌شود. موسیقی منطقه اصفهان شادابی خاصی به روح انسان می‌بخشد؛ چرا که اصفهان منطقه‌ای کویری بوده که آباد شد و در پی آن باغات فراوانی به وجود آمد و روح انسان نیز با شنیدن همچین آواز‌هایی می‌شکفد و نشاط در دل آن جاری می‌شود.

اخلاق مردم اصفهان

وقتی سخن از مردم اصفهان به میان می‌آید، احتمالا اولین ویژگی که به آن فکر می‌کنید، خساست است. اما در واقعیت، این تفکر صحت ندارد و فقط از لطیفه‌های مختلف برای خندیدن نشات گرفته است. هرچند مردم اصفهان از انجام هزینه‌های غیرضروری خودداری می‌کنند؛ اما برای زندگی روزانه خود و همچنین پذیرائی از مهمانان، سنگ تمام می‌گذارند. این خصلت اصفهانی‌ها، از اعتماد و عزت نفس بالای فرهنگ بومی اصفهان سرچشمه می‌گیرد.

اگر به اصفهان سفر کنید، به ندرت می‌توانید در سطح شهر و بین مردم، کثیفی و شلختگی ببینید، چرا که اصفهانی‌ها مردمی حسابگر، دقیق و پایبند به اصول هستند. دلیل این حسابگری و محتاط بودن، ریشه در اتفاقاتی دارد که در طول تاریخ برای مردم این شهر رخ داده است و حال آنان تمایل دارند همیشه کنترل شرایط را در دست گیرند و درصورتی که این شرایط مهیا نباشد، احساس ناامنی می‌کنند. یکی دیگر از دلایلی که باعث شده عده‌ای مردم اصفهان را خسیس بدانند ، همین ویژگی حسابگری آنهاست. اینکه مردم اصفهان پیش از تصمیم‌گیری درباره امور مختلف، سود و زیان آن را بررسی می‌کنند، نمی‌تواند دلیلی بر خسیس بودن این مردم باشد.

مردم اصفهان به دلیل دقت بالایشان درانجام امور مختلف، همیشه در مباحثی مانند هندسه، ریاضیات، نظم ریاضی و مواردی از این قبیل، عملکرد عالی از خود نشان می‌دهند. این عملکرد و دقت عالی به خوبی در کاشی‌کاری‌ها و معماری بناهای تاریخی مختلف در این شهر قابل مشاهده است.

فرهنگ بومی اصفهان به گونه‌ای است که مردم این شهر، ریسک‌پذیری کمی دارند؛ اما با خلاقیت، تلاش فراوان، بلند پروازی و دوراندیشی، به اهداف خود دست می‌یابند. این مردم در شرایط سخت و بحرانی باهم متحد می‌شوند و ایمان دارند که با اتحاد و همدلی می‌توانند بر انواع ظلم‌ها غلبه کنند، همان طور که در گذشته با صبر و استقامت توانستند تیمور لنگ را به زانو درآورند.

فرهنگ بومی اصفهان در ماه مبارک رمضان

مردم اصفهان، در روزهای پایانی ماه شعبان، با نظافت و خانه‌تکانی، نظافت شخصی، نظافت اماکن عمومی و تهیه مایحتاج رمضان، به پیشواز این ماه پر برکت می‌روند. یک روز مانده به آغاز رمضان، در بسیاری از نقاط اصفهان، مراسم کلوخ‌اندازان برگزار می‌شود. طبق این فرهنگ بومی اصفهان، خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و آغاز این ماه مبارک را با خوراکی‌های متنوع جشن می‌گیرند.

در گذشته، فردی خوش صدا، با صدای رسا بر روی بام‌های خانه به سحرخوانی می‌پرداخت و سایر مردم او را در مناجات خدا همراهی می‌کردند. اما امروزه این رسم اجرا نمی‌شود و جای خود را به رسانه‌های صوتی و تصویری مختلف داده است. رسم افطاری دادن در میان خانواده و دوستان، سنتی است که در اکثر شهرهای ایران از جمله اصفهان هنوز اجرا می‌شود. نکته جالب‌تر این است که در بسیاری از مساجد اصفهان، مراسم‌های افطاری گوناگونی برگزار می‌شوند.

در گذشته، در بعضی نواحی استان اصفهان، غذاهایی ویژه ماه مبارک رمضان پخته می‌شد. برای مثال، در کاشان دیزی تنوری، در قمصر شولی و در نشلج خورش چغندر مخصوص سحر و افطار تهیه می‌شد. امروزه نیز برخی از مردم بر اساس فرهنگ بومی اصفهان، با غذاهایی از جمله بریانی، کله جوش، ماش و قمری، گوشت و لوبیا، بریانی، حلیم بادمجان، خورش ماست، شله زرد و آش شله قلم‌کار، از ماه رمضان استقبال می‌کنند. همچنین برخی از این غذاها در فروشگاه‌هایی خاص، تهیه و به فروش می‌رسند.

در روز تولد دومین امام شیعیان که در روز 15 رمضان قرار دارد، بسیاری از نانواها، به عموم مردم نان رایگان ارائه می‌دهند و یا برخی از مردم عادی، هزینه نان سایرین را تقبل می‌کنند. در سال‌های اخیر، این آیین جلوه زیباتری به خود گرفته و واحدهای سیاری به صورت موتوری و ماشینی، بین افراد نیازمند، مراکز بهزیستی، بیمارستان‌ها و زندان‌ها نان تویع می‌کنند.

شب قدر در فرهنگ بومی اصفهان

در فرهنگ بومی اصفهان، شب‌های قدر با شور خاصی برگزار می‌شوند و به ندرت می‌توان خانواده‌ای پیدا کرد که برای گذراندن شب‌های قدر، در مساجد یا امامزاده‌ها حضور پیدا نکند. در ایام عزاداری‌های ماه مبارک رمضان، سرتاسر شهرهای استان سیاه‌پوش می‌شوند. در این شب‌ها، مردم اصفهان تا سحر به دعا و نیایش می‌پردازند و در تمامی مساجد و حسینیه‌ها، در سوگ مولای متقیان نوحه‌سرایی و عزاداری برپا می‌شود. پس از مراسم احیای شب قدر، در برخی از این مساجد و حسینیه‌ها، به خصوص در روستاها، در میان عزاداران سحری تقسیم می‌شود. همچنین در برخی روستاهای اطراف کاشان به نشانه عزاداری، آیین نخل‌گردانی در شب بیست و یکم رمضان اجرا می‌شود.

فرهنگ بومی اصفهان در ماه محرم

مراسمات مذهبی، بخش جدانشدنی فرهنگ بومی اصفهان محسوب می‌شوند. در این شهر مراسم عزاداری برای امام حسین (ع) از شب اول ماه محرم آغاز می‌شود. پیش از شروع ماه محرم، مردم اصفهان تکیه‌ها و حسینیه‌ها را سیاهپوش می‌کنند.

در این شهر، هر محله دسته عزاداری مخصوص خود را دارد و معمولا نام محله را بر روی دسته می‌گذارند. دسته‌های لومبان، طوقچی، چهارسو و درکوش، از جمله نام‌های محله‌های قدیمی و معروف اصفهان هستند. در شب‌های محرم، دسته‌های عزاداری به محله‌‌های دیگر می‌روند و به طور مشترک با سایر سینه‌زنان، مراسم را برپا می‌کنند. در این ایام، عزاداران به یاد امام حسین (ع) بر سر و روی خود گل می‌مالند.

در صف اول دسته‌ها، بزرگان محل حرکت می‌کنند و پشت سر آن‌ها به ترتیب زنجیرزن‌ها و سینه‌زن‌ها قرار دارند. در روز عاشورا، تمامی دسته‌های سینه‌زنی در میدان امام جمع شده و به صورت متحد عزاداری می‌کنند. بانوان اصفهانی در روز تاسوعا در خانه‌ای به نام زرگرباشی جمع می شوند تا نذورات پارسال خود را ادا کنند.

رسم تعزیه‌خوانی در فرهنگ بومی اصفهان

یکی از مراسم‌های مهمی که در شب‌های اولیه ماه محرم آغاز می‌شود، تعزیه‌خوانی است. در این مراسم، یک نفر از گروه تعزیه‌خوانی با صدای طبل، آغاز تعزیه را به مردم اطلاع می‌دهد. بعد از اینکه مردم در صحنی که از پیش تهیه شده جمع می‌شوند، تعزیه‌خوان‌ها مرثیه‌های خود را اجرا می‌کنند. در شهر اصفهان، لوازم و و تجهیزات مورد نیاز تعزیه‌خوانی، معمولا از نذورات مردم تهیه می‌شود.

مردم لنجان با توجه به فرهنگ بومی اصفهان، ظهر تاسوعا و عاشورا بهترین غذای خود را تهیه می‌کنند و آن را بر روی سینی می‌گذارند. سپس سینی را روی سرهایشان گذاشته و به پشت در حسینیه‌ای می‌روند که سینه‌زنان و زنجیرزنان در آنجا مشغول برگزاری مراسم هستند. ساعت 12 ظهر در حسینیه باز می‌شود و مردم با سینی‌های خود وارد می‌شوند. در اصفهان معمولا تا روز دهم محرم، غذای نذری قیمه است؛ به جز خمینی شهر که در ‌آن‌جا، مردم در روز عاشورا ابگوشت نذری می‌دهند.

در شب اربعین، مردم به مساجد رفته و در تاریکی ( چراغ‌ها را خاموش می‌کنند) به سوگواری می‌پردازند. شله‌زرد و آش شله قلمکار از جمله غذاهایی است که در این شب پخته می‌شود.

رسم سقا خوانی در فرهنگ بومی اصفهان

بسیاری از ارادتمندان به امام حسین (ع) و یاران ایشان، در یک دست خود مشک آب و در دست دیگرشان کاسه‌ای دارند و در مراسم‌های عزاداری مختلف، به عزاداران آب می‌دهند. این آیین در 10 روز محرم اجرا می‌شود.

فرهنگ بومی اصفهان در نوروز

مردم اصفهان در نوروز، مانند مردم سایر شهرهای ایران زمین، با خانه‌تکانی و خرید نوروزی به پیشواز سال جدید می‌روند. علاوه بر منازل، شما می‌توانید سفره‌های هفت‌سین بزرگ و زیبایی در مراکز تجاری نیز پیدا کنید. مردم اصفهان در این روزها، سنبل و شب‌بو و ماهی قرمز می‌خرند. پوشیدن لباس نو با رنگ‌های شاد، از آداب قدیمی فرهنگ بومی اصفهان است. در عید نوروز، مردم با شیرینی‌هایی نظیر گز و پولکی و نبات از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند.

در نوروز، مردم علاوه بر دید و بازدیدهای عیدی، به سر مزار درگذشتگان خود نیز سری می‌زنند. اکثر مردم این شهر، سبزه خود را به طرز هنرمندانه‌ای با ماشک و عدس و گندم درست می‌کنند.

یکی آیین‌های قدیمی فرهنگ بومی اصفهان که اکنون کمتر دیده می‌شود، رسم قاشق‌زنی است. در این مراسم، کودکان و نوجوانان با زدن قاشق به یک ظرف فلزی، به در خانه‌ همسایه‌ها می‌رفتند تا از طرف همسایه‌ها شیرینی و شکلات و تنقلات دریافت کنند.

مردم اصفهان در شب عید غذاهای مخصوصی می‌پزند؛ از جمله این غذاها می‌توان به سبزی پلو با ماهی، شوید پلو، باقلا با ماهی و کوکوسبزی با پلو اشاره کرد. در روز سیزده به در نیز متداول‌ترین غذای مردم اصفهان و کل ایران، جوجه‌کباب است. البته برخی پختن استامبولی پلو را برای این روز ترجیح می‌دهند. این مردم خونگرم در سیزده به در، بازی‌های محلی‌ای مانند گرگم به هوا، بادبادک پرانی، هفت‌سنگ، وسطی، نان بیار کباب ببر، گل و پوچ و قائم باشک اجرا می‌کنند.

فرهنگ بومی اصفهان در چهارشنبه سوری

فرهنگ بومی اصفهان در چهارشنبه سوری، با سایر شهرهای ایران کمی تفاوت دارد. در اصفهان رسم است که در این شب، خانم خانه یک بوته خار را در میان کوچه آتش می‌زند و سایر اعضای خانواده از روی آن می‌پرند. بعد از پریدن اعضای خانواده، روی آتش به ترتیب اسپند و آب می‌ریزند تا بلا دور شود. همچنین در این شب، رسم فالگوشی و فال کوزه نیز انجام می‌شد.

فرهنگ بومی اصفهان در شب چله

آیین شب چله در شهرستان‌های اصفهان، به طور متفاوتی اجرا می‌شود. برای مثال، در خود اصفهان، شب چله به چله زری و عمو چله تقسیم می‌شود. علت این تقسیم‌بندی در فرهنگ بومی اصفهان این بود که همه موجودات و اشیا، دسته مونث و مذکر دارند. در این دوشب، مردم اصفهان آیین‌های مخصوص چله را به صورت خانوادگی برگزار می‌کنند. یکی از این آیین‌ها، پهن کردن سفره چله است. هندوانه مهم‌ترین میوه این سفره محسوب می‌شود که با شکل کروی و رنگ سبز و قرمز، سمبل خورشید به شمار می‌رود.

یکی دیگر از رسوماتی که مردم اصفهان در چله به جا می‌آورند، پهن کردن رخت‌خواب‌ها در هوای آزاد و مقابل نور خورشید است. اصفهانی‎‌ها با این‌کار، به چله زری و عمو چله خوشامد می‌گویند. در شب چله، خوراکی‌های محلی مانند کوفته گندی و در صورت امکان، پلو ماهی پخته می‌شود.

رسوم چله در مرق کاشان

اما تقسیم‌بندی چله در مرق کاشان، ترتیب متفاوتی دارد. در این شهر، کل روزهای زمستان را به صورت خاصی تقسیم‌بندی می‌کنند: 50 روز اول زمستان، چله بزرگ و 20 روز بعدی چله کوچک نامیده می‌شود. ده روز بعد امن و بهمن نام دارد. از ده روز باقی‌مانده، به هفت روز سرما پیرزن و به سه روز سرما عجوزه گفته می‌شود. در چله بزرگ، سرمای شدید زمستانی آغاز می‌شود و در چله کوچک، این سرما به اوج خود می‌رسد. بعد از تمام شدن چله کوچک، هوا به سمت بهاری شدن می‌رود.

بنا به فرهنگ بومی اصفهان در این منطقه، مردها در زمستان باید برف نشسته روی بام را بروبند و زن‌های خانه‌دار برای آن‌ها آش بپزند تا بعد از برف روبی این آش را بخورند. اعتقاد به چله بزرگ و کوچک در نقاط دیگر اصفهان نیز دیده می‌شود؛ اما جزئیاتی که مردم مرق در اجرای آن دارند، در هیچ کجا دیده نمی‌شود. پیشنهاد ما به شما این است که جاهای دیدنی اصفهان در زمستان را مطالعه کرده و در این فصل به اصفهان سفر کنید.

رسوم چله در جوشقان استرک کاشان

در جوشقان استرک کاشان، چله از دهم دی ماه تا بیستم بهمن ادامه دارد. این چهل روز به چهار قسمت تقسیم می‌شود که هر بخش نام مخصوص خود را دارد:

ده روز اول را چله بزرگ یا چله قوس، ده روز دوم را چله کوچک، ده روز سوم را چله برزگر و ده روز چهارم را چله جولا نام‌گذاری کرده‌اند. فرهنگ بومی اصفهان در این روستا در چله به گونه‌ای است که رعیت به خانه مالک رفته و برف بام‎‌ها را تمیز می‌کند. در آن روز، زن ارباب آش می‌پزد تا بقیه مردم بعد از برف‌روبی، از این آش میل کنند.

فرهنگ بومی اصفهان در ازدواج

ازدواج در فرهنگ بومی اصفهان نیز مانند اکثر شهرهای ایران، به صورت سنتی برگزار می‌شود و آداب و رسوم خاص خود را دارد. ازدواج با خواستگاری آغاز می‌شود و در صورتی که خانواده دختر موافق باشند، داماد در شبی خوش یمن به خانه عروس خوانچه می‌فرستد. داخل این خوانچه یک جلد قرآن، آئینه، ابریشم هفت رنگ، شانه، شیرینی، حنا، هل، دارچین، کندر، شربت، میخک، اسپند، نمک، تخم مرغ و سبزی قرار می‌دهند.

هنگام بردن خوانچه، فردی پیشاپیش گروه قصیده‌ای در مدح ائمه اطهار می‌خواند و بقیه صلوات می‌فرستند. این رسم در برخی از خانواده‌ها وجود ندارد و آن‌ها پیشاپیش خوانچه به رقص و آواز می‌پردازند. بردن خوانچه با رقص و آواز یا صلوات و مدح، به انتخاب خود خانواده و با توجه به میزان اعتقادات آن‌ها انجام می‌شود.

بعد از بردن خوانچه، مراسم عقد با حضور بستگان دو طرف برگزار می‌شود. در فرهنگ بومی اصفهان، هنگام مراسم عقد، ابریشم هفت رنگ را به سر عروس و داماد می‌کشند و زنی با سوزن خیاطی، این ابریشم را می‌دوزد. به عبارتی یعنی آن‌ها را به هم می‌دوزد تا پیوند آن‌ها ابدی شود.

رسم طلبون و مجلس سیمان

صبح روز بعد، رسمی به نام طلبون اجرا می‌شود. در این رسم، دو مرد و دو زن از بستگان عروس و داماد، مردم را به صرف چای و شیرینی دعوت می‌کنند. در این مجلس، یک زن خوش یمن حلقه‌ای به دست عروس می‌کند و کفش او را می‌پوشاند. سه روز بعد، مردها در خانه داماد و زن‌ها در خانه عروس جمع می‌شوند که به آن مجلس سیمان عروس می‌گویند.

مراسم رخت‌برون و حنابندان

مراسم زفاف و بردن عروس مدت زمانی بین چند روز تا دو سال طول می‌کشد. یک هفته پیش از بردن عروس، مراسم رخت برون و یک روز پیش از آن، مراسم آرایش عروس برگزار می‌شود. سپس عروس را به حمام برده و حنابندان انجام می‌شود. این مراسم به طور مشابه و جداگانه برای داماد نیز برگزار می‌شود. بعد از مراسم حنابندان، همه در خانه خانواده عروس جمع می‌شوند. چند ساعتی عروس و داماد در کنار یکدیگر می‌نشینند و زن‌ها برای دیدن عروس می‌آیند.

سپس داماد به خانه بازمی‌گردد تا مقدمات ورود عروس را فراهم کند. اواخر شب، داماد به همراه عده‌ای از بستگان، به خانه عروس می‌روند تا عروس را بیاورند. این مراسم با غزل‌خوانی برگزار می‌شود. عروس از زیر قرآن رد می‌شود و زنی آئینه بزرگی مقابل صورت او می‌گیرد. عروس از پدر و مادر خود خداحافظی می‌کند و مردهای اقوام با قصیده و غزل‌خوانی پیشاپیش همه و زن‌ها شاباش گویان از پشت سر آن‌ها به خانه عروس و داماد به راه می‌افتند.

وقتی به خانه عروس و داماد رسیدند، مقابل خانه می‌ایستند تا داماد پاانداز تقدیم کند. بعد از آن، داماد چند سیب یا انار به سمت عروس پرتاب می‌کند. داماد، جلوی در خانه عروس را در آغوش می‌گیرد و به حجله می‌برد. عمو یا دایی عروس وارد حجله می‌شود تا سوره الرحمن را تلاوت کند و برای ریختن خجالت بین عروس و داماد، سر آن‌ها را به هم می‌‌زند. بعد از متفرق شدن جمعیت، عروس و داماد پای یکدیگر را با آفتابه لگن می‌شویند و داماد این آب را به چهارگوش خانه می‌ریزد. روز بعد والدین عروس برایشان نهار فرستاده و اقوام هدیه‌ای به نام در حجلگی برای آن‌ها می‌برند.

لباس ها و پوشش محلی، نمادی از فرهنگ بومی اصفهان

نوع لباس مردم اصفهان در گذشته، مذهب، عوامل محیطی، شیوه زندگی و رتبه اجتماعی هر فرد را نشان می‌داد. در سال‌های اخیر، شهرنشینی فرهنگ بومی اصفهان را به گونه‌ای دچار تغییرات کرده که دیگر در شهرها، پوشش محلی و سنتی دیده نمی‌شود. اما خوشبختانه هنوز در برخی از روستاها و شهرهای کوچک، می‌توان این لباس‌های اصیل و زیبا را پیدا کرد. لباس‌های محلی اصفهان در نوع خود بی‌نظیرند و نمادی از فرهنگ جذاب مردم این سرزمین به شمار می‌روند.

لباس محلی مردان اصفهان

لباس اصیل و سنتی مردان اصفهانی، از یک پیراهن سفید با یقه ساده و دکمه دوبل همراه با آستین‌های گشاد، یک جلیقه کوتاه مشکی، یک شلوار مشکی گشاد و یک کلاه نمدی تشکیل شده است. در فصل‌های سرد سال برای جلوگیری از سرما، یک قبای بلند بر روی لباس اصلی و یک شال ابریشمی برای بستن کمر استفاده می‌شد.

لباس محلی زنان اصفهان

در لباس سنتی زنان اصفهان، از یک پیراهن گلدوزی شده شیری رنگ استفاده می‌کردند. در کنار این پیراهن، از یک دامن مخمل قرمز و کوتاه با چین‌های فراوان استفاده می‌شد. از زیر دامن، زنان جوان شلوار نخی سفید و زنان مسن‌تر، شلوار نخی سیاه می‌پوشیدند. همچنین از یک چارقد شیری گلدوزی شده برای پوشاندن موهای خود استفاده می‌کردند که این چارقد به وسیله سنجاقی در زیر گلو بسته می‌شد.

آتش افروزی و جل جلانی در فرهنگ بومی اصفهان

یکی دیگر از مراسمات رایج در فرهنگ بومی اصفهان، مراسم آتش افروزی و جل جلانی است. این مراسم در شب‌های 17، 18 و 19 دی ماه در حوالی نطنز و مناطق اطراف آن انجام می‌شود. در این شب‌ها، کودکان آبادی به دسته‌های مختلف تقسیم شده و بر روی بلندی‌ها و تپه‌های اطراف آبادی خود آتش روشن می‌کنند؛ به طوری که شعله‌های این آتش سرتاسر آبادی را روشن کند . هیزم مورد استفاده برای آتش از قبل آماده می‌شود تا در تاریکی شب، مشکلی در جمع‌آوری هیزم نداشته باشند.

مردم معتقدند اگر روشنایی آتش به درخت‌ها برسد، آن سال پربرکت خواهد بود و درختان میوه بیشتری آورده و آفات آن‌ها از بین می‌رود. برخی از مردم به نیت اینکه درختان میوه بیشتری بدهند، سنگ‌های بزرگ و کوچکی از قبرستان جمع کرده و به شاخه‌های درختان می‌آویزند. در این مراسم، بعد از خاموش شدن آتش، دوباره به ده برمی‌گردند. در هر یک از دسته‌ها، یک نفر توبره بزرگی به دست می‌گیرد و به حالت گروهی به خانه‌های مختلف می‌روند. گاهی گروه‌ها باهم برخورد می‌کنند و باهم درگیر می‌شوند تا یک گروه پیروز میدان شود.

جشن آبریزان در زاینده رود

یکی از زیباترین رسومات در فرهنگ بومی اصفهان، جشن آبریزان در زاینده رود بود که متاسفانه امروزه برگزار نمی‌شود. در این رسم، در یک روز مشخص، مردم مختلف از هر طبقه و طایفه و دینی در کنار زاینده رود جمع می‌شدند. مردان با لباس‎‌های کهنه به درون رود رفته و با ظرف به یکدیگر آب می‌پاشیدند و زنان از بالای پل، آن‌ها را تماشا می‌کردند.

اسنبدی کاشان در فرهنگ بومی اصفهان

اسنبدی یکی از مراسم‌های قدیمی در فرهنگ بومی اصفهان است که امروزه در کاشان انجام می‌شود. دراین مراسم، هر یک سال را 360 روز در نظر گرفته و 5 روز باقی‌مانده را پنجه می‌نامند. بر این اساس، تمامی ماه‌های سال را 30 روز حساب می‌کنند. به این ترتیب، 25 بهمن ماه در تقویم آن‌ها، شب اول اسفند می‌شود که مردم کاشان این شب را جشن می‌گیرند. مردم معتقدند در این شب، باد معتدل شروع به وزیدن می‌کند که باد اسبند نام دارد و آمدن بهار را مژده می‌دهد. این جشن به نام‌های زراعتی یا رعیتی هم شناخته می‌شود.

در این شب، کاسبان و مغازه‌داران، محل کار خود را تزئین می‌کنند. همچنین در این شب، خوردن آجیل آچار رسم است. اهالی کاشان معمولا شام‌های مخصوصی مانند کشمش‌ پلو، سبزی پلو، ماهی دودی و چلو کوکو برای این شب آماده می‌کنند. بر سر سفره شام، پنیر و ماست نیز برای شگون خوب می‌گذارند. همچنین مردم معتقدند خوردن تخم مرغ در این شب، باعث دور شدن برکت؛ اما وجود داشتن آن در خانه باعث جذب برکت می‌شود.

فرهنگ بومی اصفهان؛ شهری که اصالت در آن حرف اول را می‌زند

هرآنچه امروز در اصفهان می‌بینید، نشان از فرهنگ بومی اصفهان دارد. هنر، تاریخ، معماری و آداب و رسوم این استان، تاکیدی بر فرهنگ اصیل آن‌ها دارد. وجود بیش از شش هزار اثر تاریخی با قدمت هزاران سال در کنار طبیعت بکر این شهر، یکی از دلایلی است که به آن لقب نصف جهان داده‌اند. امیدواریم با مطالعه این مقاله از مجله گردشگری یول بیر درک خوبی درباره رسومات و اخلاقیات مردم اصفهان کسب کرده و تصورات اشتباه شما از این مردم مهمان‌نواز از بین رفته باشد. حال شما برای ما بنویسید، شما از فرهنگ بومی اصفهان چه می‌دانید؟