ربع رشیدی تبریز یکی از مکان‌های تاریخی و فرهنگی شهر تبریز؛ شهر اولین‌ها است. بی‌جهت نیست که به تبریز، شهر اولین‌ها در تاریخ ایران می‌گویند. چاپخانه سربی، سینما، مدرسه کرولال‌ها، قطار شهری، شهرداری، دانشکده‌های پزشکی، عمل قلب باز، زلزله نگاری و غیره، همگی برای اولین بار در این شهر افتتاح و اجرا شده‌اند. اما تمام مواردی که نام بردیم شاید مربوط به تنها یک یا در نهایت دو قرن پیش باشند؛ درحالیکه، ربع رشیدی، یادگاری از نیاکان چندین قرن پیش است. در این مقاله از یول بیر با ما همراه باشید تا شما را با یکی دیگر از اولین‌های نه تنها شهر تبریز، بلکه ایران و جهان، مجموعه تاریخی ربع رشیدی تبریز آشنا کنیم. بی‌شک بعد از آشنایی با این مجموعه تاریخی، بیشتر از قبل به پیشینه فرهنگی و تمدن غنی خود غبطه می‌خورید.
- معرفی ربع رشیدی تبریز؛ گوهری بی‌بدیل از فرهنگ و تمدن ایرانی
- تاریخچه ربع رشیدی تبریز؛ داستانی از فراز و نشیب یادگار رشیدالدین فضل‌الله همدانی
- گذری از بخش‌های مختلف ربع رشیدی تبریز
- آدرس و نقشه ربع رشیدی تبریز؛ ربع رشیدی در کجا واقع شده‌است؟
- آسان‌ترین مسیر دسترسی به ربع رشیدی تبریز کدام است؟
- ساعات بازدید ربع رشیدی تبریز چگونه است؟
- هزینه بازدید ربع رشیدی تبریز چقدر است؟
- عکس‌های ربع رشیدی تبریز
- جاهای دیدنی اطراف ربع رشیدی تبریز که به گردشگران پیشنهاد می‌شود
- ربع رشیدی تبریز در انتظار جهانی شدن
معرفی ربع رشیدی تبریز؛ گوهری بی‌بدیل از فرهنگ و تمدن ایرانی
ربع رشیدی تبریز در منطقه شمال شرقی تبریز و در دامنه کوه سرخاب قرار دارد. اسرار این بنای تاریخی پس از هفت قرن، در کاوش‌های باستان‌شناسی و تاریخی کشف شد؛ زمانیکه بقایای آن، 6 متر پایین‌تر از سطح فعلی تبریز دفن شده بودند. ربع رشیدی، مجموعه علمی و دانشگاهی زمان غازان خان (هفتمین فرمانروای ایلخانی مغول) بود که به دست رشیدالدین فضل‌الله همدانی بنا شد. این دانشگاه، چهار دانشکده داشت که وجود کلمه ربع در نام آن، گویای همین مطلب است. در این مجموعه علمی و فرهنگی، به اهداف مختلف مذهبی، عرفانی، آموزشی، درمانی و اجتماعی می‌پرداختند. برای هر کدام از اهداف و فعالیت‌ها، فضاهای مخصوص و مناسب طراحی شده و به صورت دقیق و کارآمد اداره می‌شدند.
پزشکانی از هند، چین، مصر و شام، فقها، قاریان قرآن، دانشمندان و محققین بزرگ زیادی از گوشه و کنار دنیا در این محل گردهم آمده بودند و به تالیف و تدریس می‌پرداختند. 6 هزار دانشجو در ربع رشیدی تبریز مشغول به تحصیل بودند و دانشجویان زیادی نیز سالانه از اقصی نقاط دنیا، به قصد تعلیم علوم و فنون مختلف در این مکان، به تبریز سفر می‌کردند. این دانشگاه به عنوان اولین دانشگاه بین‌المللی ثبت‌شده در جهان، شناخته می‌شود. رشته‌هایی مانند فقه، فلسفه، ادبیات، تاریخ، پزشکی، فنون کشاورزی و غیره، به زبان‌های مختلفی از جمله عربی، ترکی، بوقوری، چینی، یونانی و حتی سانسکریت تدریس می‌شدند. این بنای تاریخی ارزشمند، در سال 1354 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. همچنین وقف‌نامه ربع رشیدی تبریز، در فهرست میراث یونسکو، تاریخ فرهنگ و تمدن ایران را به رخ جهانیان می‌کشد.
تاریخچه ربع رشیدی تبریز؛ داستانی از فراز و نشیب یادگار رشیدالدین فضل‌الله همدانی
رشیدالدین فضل‌الله همدانی در یک خانواده یهودی که پیشه اصلی آنها پزشکی بود و در همدان زندگی می‌کردند، به دنیا آمد. او در ابتدا به دلیل یهودی بودنش رشیدالدوله نام داشت ولی پس از مسلمان‌شدن، نامش به رشیدالدین تغییر یافت. رشیدالدین مردی اهل علم، ایمان و از نخبگان آن زمان بود. او در زمان اباقا خان، مورد توجه ایلخانان مغول قرار گرفت و به عنوان پزشک مخصوص اباقا خان، اعتبار خوبی به دست آورد. وی به امور فرهنگی و اجتماعی نیز علاقه نشان می‌داد و در کنار کار طبابت، برخی از امور دیوانی را هم بر عهده داشت. رشیدالدین در زمان ارغون خان و گیخاتو خان، گام‌های پیشرفت زیادی طی کرد و سرانجام سه سال بعد از به قدرت رسیدن غازان خان، به سبب دانایی و فراست، به عنوان وزیر اعظم منصوب شد.
حمله مغول‌ها به ایران پیامدهای منفی زیادی از نظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی داشت. رشیدالدین برای فروکاستن و ترمیم آثار حمله، اقدامات ارزشمند زیادی انجام داد که تاسیس ربع رشیدی تبریز را می‌توان یکی از اقدامات او در این زمینه دانست. تبریز به علت موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر خود، یکی از شهرهای مهمی به حساب می‌آمد که جاده ابریشم از آن عبور می‌کرد. این شهر به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری، تاجران زیادی را برای دادوستد به خود جذب می‌کرد و علاوه بر تبادلات اقتصادی، محل تلاقی فرهنگ‌های مختلفی بود. با تمام این ویژگی‌ها، شهر تبریز انتخاب مناسبی برای تاسیس مجموعه ربع رشیدی به شمار می‌آمد. این مجموعه، از اواخر قرن هفتم تا اوایل قرن هشتم هجری زیر نظر رشیدالدین مدیریت می‌شد و نماد آموزش عالی و جامع تمام دانش‌های روز آن زمان بود. این مرد فرهیخته، املاک زیادی از سرزمین‌های ایران، افغانستان، گرجستان، ولایت روم، آذربایجان و سوریه برای تامین هزینه‌های آموزشی و اداری این مجموعه علمی و فرهنگی وقف کرد.
بعد از مرگ غازان خان، رشیدالدین برای مدت کوتاهی در دربار سلطان محمد خدابنده اولجایتو و سلطان ابوسعید بهادرخان خدمت می‌کرد. اما در اوایل دوران فرمانروایی سلطان ابوسعید بهادر خان، به دلیل دسیسه‌چینی درباریان، به مسموم‌کردن سلطان محمد خدابنده اولجایتو متهم شد و در نهایت به قتل رسید. پس از به قتل‌رسیدن او، اعتبار دانشگاه ربع رشیدی تبریز نیز لکه‌دار شد و مورد غارت و چپاول قرار گرفت. مدتی بعد پسر رشیدالدین؛ محمد غیاث، برای احیای آن تلاش کرد اما 6 سال بعد او نیز به قتل رسید و این بنا، برای بار دوم دستخوش غارت و ویرانی شد. از لابه‌لای گزارش مورخان و سیاحان، می‌توان مدارک و شواهدی پیدا کرد که نشان می‌دهد بخش‌هایی از آن، تا دوره صفوی و حتی قاجار پابرجا بوده‌است.
گذری از بخش‌های مختلف ربع رشیدی تبریز
منبع تمام جزئیات ساختمانی و معماری ربع رشیدی تبریز، وقف‌نامه رشیدالدین فضل‌الله همدانی است که شامل 300 صفحه می‌شود. این دانشگاه، در منطقه‌ای خوش آب‌وهوا در تبریز به نام رشیدآباد تاسیس شد. دورتادور این منطقه وسیع، بارویی قرار داشت که آن را از زمین‌های اطراف جدا می‌کرد. معماری این مجموعه، به سبک معماری آذربایجان و توسط استاد حاجی قزوینی طراحی شده بود. تمامی ساختمان‌ها و بناهای موجود، به شکل متراکم کنار همدیگر قرار داشتند و هیچ فضای تلف‌شده‌ای در آن مشاهده نمی‌شد. خیابان‌ها و فضای کوچه‌ها در شب به وسیله مشعل، چراغ و قندیل روشن و نورانی می‌شدند. تقریبا تامین همه نیاز‌های پشتیبانی فعالیت‌های مختلف این مجموعه، برعهده خود شهرستان بود و وجود کارخانه کاغذسازی نیز نشان از خودکفایی کامل مجموعه داشت! ربع رشیدی تبریز از سه بخش کلیدی تشکیل می‌شد که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.
ربع رشیدی تبریز
این مجموعه تاریخی در قلب شهرستان رشیدی قرار داشت و شامل 5 بخش اصلی بود:
- روضه: به عنوان اولین بنا احداث گردید. این مکان شامل دو مسجد صیفی و شتوی به ترتیب برای فصل‌های تابستان و زمستان بود. سرابستان، دارالمصاحف (هر سال در آن 2 نسخه از قرآن نوشته شده و با امضای متولی، به شهرهای مختلف فرستاده می‌شد)، دارالتعلیم و حجره‌هایی برای محل تعلیم و سکونت ایتام، از قسمت‌های مختلف روضه محسوب می‌شدند.
- دارالحفاظ: رشیدالدین تمام روزهای سال را در این محل سپری می‌کرد. همه روزه در دارالحفاظ قرآن تلاوت شده و هر هفته نماز جمعه توسط قاریان قرآن برگزار می‌شد. همچنین مرقد و کتابخانه دوگانه از دیگر بخش‌هایی بودند که در دارالحفاظ وجود داشتند.
- خانقاه: به عنوان یکی از اصلی‌ترین و اولین مکان‌ها، با نهایت دقت و وسواس طراحی شده بود. خانقاه از سه قسمت تشکیل می‌گردید: تابخانه، صفه و ایوانی کوچک که در داخل صفه قرار داشت.
- دارالضیافه: از مکان‌هایی بود که بعدها به عنوان مهمانسرا تاسیس شد. دارالضیافه، خانقاه را از شلوغی ناشی از رفت‌وآمد مسافران مصون نگه می‌داشت.
- دارالشفا: دارالشفا نیز یکی از مکان‌های اصلی ربع رشیدی به شمار می‌رفت. این مکان شامل داروخانه، مخزن ادویه و خانه طبیب بود که پزشکان و دانشجویان پزشکی، در آن به طبابت و تحصیل می‌پرداختند.
شهرستان رشیدی
شهرستان رشیدی کارکرد مسکونی داشت و از محله‌های گوناگون، خیابان‌ها، کوچه‌ها و مکان‌های رفاهی و اقتصادی مختلف تشکیل می‌شد. امکانات رفاهی مانند 24 کاروانسرا، 1500 کارگاه صنعتگری، 30 هزارخانه، تعداد زیادی باغ، آسیاب، حمام، کارخانه‌های پارچه‌بافی، کاغذسازی و رنگرزی، برای رفاه ساکنان آن ساخته شده بود. ساکنین این شهرستان، در محله‌های مخصوص به شغل و پیشه خود زندگی می‌کردند. معروف‌ترین محله این شهرستان، صالحیه نام داشت که ملازمان در آن سکونت داشتند.
ربض رشیدی
به دو قسمت ربض بالا و ربض پایین تقسیم می‌شد و ساکنین آن بر اساس مقامی که داشتند در یکی از آنها زندگی می‌کردند. ربض پایین برای سکونت خانواده و فرزندان واقف، اعم از متولی، مشرف، ناظر و کلیددار گنبد در نظر گرفته شده بود. ربض بالا نیز منطقه اعیان‌نشینی برای سکونت غلامان خاص، مسئولان امنیتی و اسفهسالاران محسوب می‌شد.
آدرس و نقشه ربع رشیدی تبریز؛ ربع رشیدی در کجا واقع شده‌است؟
خوشبختانه ربع رشیدی آدرس نسبتا سرراستی دارد و به راحتی می‌توان از طریق خیابان‌های اصلی شهر به آن رسید. برای بازدید از این مکان تاریخی مسیر زیر را دنبال کنید:
آدرس ربع رشیدی تبریز: تبریز، انتهای محله ششگلان، منتهی به محله باغمیشه و بیلانکوه (مشاهده ربع رشیدی تبریز روی نقشه)
آسان‌ترین مسیر دسترسی به ربع رشیدی تبریز کدام است؟
برای رسیدن به این مکان تاریخی، می‌توانید از وسایل حمل و نقل عمومی و یا خودروی شخصی استفاده کنید. اگر می‌خواهید از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید، باید سوار اتوبوس‌های مسیر عباسی شوید. ربع رشیدی تبریز کمی بالاتر از چهارراه عباسی و بین دو ایستگاه چهارراه عباسی و بیلانکوه واقع شده‌است. شما می‌توانید در هرکدام از این ایستگاه‌ها پیاده شوید ولی در هر صورت باید چند قدمی پیاده تا رسیدن به خیابان خبازی و ربع رشیدی طی کنید. اگر با خودروی شخصی قصد بازدید از این مکان را دارید، باید اندکی از چهارراه عباسی به سمت ایستگاه بیلانکوه برانید. در سمت چپ خود، خیابان خبازی را در مجاورت پمپ بنزین عباسی مشاهده می‌کنید. وارد این خیابان شوید و کمی بعد از اینکه به مسیر خود ادامه دادید، این مجموعه را مقابل خود خواهید دید.
ساعات بازدید ربع رشیدی تبریز چگونه است؟
در حال حاضر به دلیل اینکه تحقیقات باستان‌شناسی در این منطقه انجام می‌شود، در روزهای عادی بازدید از آن برای عموم مردم امکان‌پذیر نیست. تنها در ایام عید نوروز (دو هفته اول فروردین) امکان بازدید برای همگان وجود دارد. هنگام سفر به تبریز در روزهای عادی، شما تنها می‌توانید از دور و بیرون محوطه، بنای آن را مشاهده کنید.
هزینه بازدید ربع رشیدی تبریز چقدر است؟
بهتر است بدانید که بازدید از ربع رشیدی در ایام عید نوروز رایگان است و نیاز نیست بلیط تهیه کنید. بازدید از این مجموعه تاریخی کمتر از یک ساعت طول می‌کشد و کارشناسانی که در این محل حضور دارند می‌توانند به خوبی شما را راهنمایی کنند.
عکس‌های ربع رشیدی تبریز
در اینجای مقاله با ما همراه باشید تا چند عکس زیبا و چشم‌نواز مجموعه تاریخی ربع رشیدی تبریز تماشا کنیم. همچنین اگر علاقه دارید تا با جاذبه‌های دیگر تبریز آشنا شوید می‌توانید به مقاله جاهای دیدنی تبریز مراجعه کنید. جاهای دیدنی که در هیچ کجای این کره خاکی شبیه به آنها نمی‌توانید پیدا کنید که یکی از آنها همین ربع رشیدی تبریز است که شکوه و عظمت این مجموعه تاریخی در سراسر جهان بر همگان اثبات شده و امتیاز جهانی دارد.
جاهای دیدنی اطراف ربع رشیدی تبریز که به گردشگران پیشنهاد می‌شود
اطراف مجموعه ربع رشیدی تبریز، جاذبه‌های گردشگری زیادی وجود دارد که می‌توانید از آنها نیز بازدید کنید. مقالات زیاد در دسته‌بندی شهر تبریز یول بیر برایتان تهیه شده‌اند تا شما را با مکان‌های دیدنی این شهر آشنا کنند. همچنین سه نمونه از نزدیک‌ترین جاذبه‌های گردشگری به ربع شیدی در ادامه به شما معرفی می‌شود.
تفرجگاه عینالی (آرامگاه عون بن علی)
عون بن علی یکی از تفرجگاه‌های دیدنی شهر تبریز به شمار می‌آید. بر فراز این کوه، بقعه عون بن علی قرار دارد که قدمت آن مانند ربع رشیدی تبریز، به دوره ایلخانیان برمی‌گردد. این بقعه، منسوب به دو تن از فرزندان حضرت علی (ع) به نام‌های عون بن علی و زید بن علی است. در سال‌های اخیر، اقدامات زیادی برای گسترش جاذبه‌های گردشگری و امکانات رفاهی در این منطقه صورت گرفته‌است. یادبود شهدای گمنام، تله‌کابین، آبشار مصنوعی، صخره‌نوردی برای مبتدیان، جنگل‌کاری‌های زیبا و تندیس استاد شهریار، همگی خاطره‌های بی‌نظیری از بازدید این مکان به شما هدیه می‌دهند. اگر علاقه دارید تا بیشتر درباره این جاذبه دیدنی اطلاعات کسب کنید می‌توانید به مقاله کوه عینالی تبریز مراجعه کنید.
آدرس تفرجگاه عینالی: تبریز، اتوبان پاسداران، تفرجگاه عینالی (مشاهده تفرجگاه عینالی روی نقشه)
مقبرهالشعرا؛ آرامگاه بزرگ‌مردهای تاریخ
مقبرهالشعرا یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری دیدنی شهر تبریز محسوب می‌شود. این مکان، آرامگاه 400 نفر از شاعران و ادیبان بزرگ است. اسدی طوسی، خاقانی شروانی، ظهیر فارابی، خواجه همام تبریزی و شهریار سخن؛ سید محمدحسین بهجت تبریزی، از شاعرانی هستند که در این آرامگاه دفن شده‌اند. معماری این یادبود، به شکل طاق‌های بزرگ درهم‌تنیده است که به محض دیدن آن، به وجد می‌آیید. بازدید از موزه مقبرهالشعرا، شما را با شعرا و آثارشان آشنا کرده و به شعر و ادبیات علاقه‌مند می‌کند. اگر می‌خواهید بیشتر با این مقبره تاریخی آشنا شوید به مقاله مقبره الشعرا مراجعه کنید.
آدرس مقبرهالشعرا: تبریز، ششگلان (مشاهده مقبرهالشعرا روی نقشه)
خانه پروین اعتصامی؛ خانه شاعر نامدار تبریز
پروین اعتصامی را می‌توان بانوی نامدار شعر فارسی و تاریخ ادبیات معاصر دانست. او در سال 1285 در محله ششگلان تبریز به دنیا آمد. زادگاه پروین اعتصامی به مدت 2 سال مرمت شده و امروزه، میزبان گردشگران زیادی است. در لحظه ورود به حیاط این خانه، توجهتان به حوض وسط حیاط و گلکاری باغچه‌های اطراف آن جلب می‌شود. مجسمه‌ای نیز از پروین اعتصامی با کتابی در دست، بر روی پله‌ها قرار دارد. این منظره احساس خاصی به شما تداعی می‌کند، گویی خود شاعر در حال بالارفتن از پله‌ها است. پیشنهاد می‌کنیم حتما از خانه پروین اعتصامی دیدن کنید، چون فضای لطیف و دلنشین آن احساس آرامش و سبک‌بالی به شما می‌دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این خانه معروف به مقاله خانه پروین اعتصامی مراجعه کنید.
آدرس خانه پروین اعتصامی: تبریز، خیابان عباسی، جنب مسجد میرآقا، کوچه ساوجبلاغی، پلاک ۶ (مشاهده خانه پروین اعتصامی روی نقشه)
ربع رشیدی تبریز در انتظار جهانی شدن
در این مقاله از مجله گردشگری یول بیر، درباره ربع رشیدی تبریز؛ اولین دانشگاه بین‌المللی ثبت‌شده در جهان صحبت کردیم. این مجموعه تاریخی که در زمان خود از نظر علمی و فرهنگی شکوه و عظمتی داشت، در طول سال‌ها در اثر بی‌توجهی و بی‌مهری فرمانروایان ویران شده‌بود. در این میان، شاه عباس صفوی را می‌توان تنها کسی دانست که دستور تعمیر آن را صادر کرد. طبق یافته‌های باستان‌شناسی، شاه عباس به جای ترمیم، با مصالح ویرانه‌های بنای اولیه، قلعه دیگری روی آن ساخته‌است. آثار فعلی باقی‌مانده روی خاک، به دوره صفوی مربوط می‌شود. همچنین، چهار هزار کاشی و بخش‌هایی از یک حمام شامل رختکن، تون و حوضچه، از آثار کشف‌شده مربوط به دوره ایلخانی در این مکان هستند. تاکنون چندین میلیارد تومان برای بازسازی و مرمت آثار کشف‌شده هزینه شده‌است ولی هنوز درصد زیادی از این بنا، در دل خاک جای دارد. امیدواریم کاوش‌های باستانی بتواند اسرار جدیدتر و کامل‌تری از این یادگار دیرینه آشکار کند تا بیش از پیش مقصد مسافران و گردشگران علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ باشد. نظرات ارزشمند خود درباره این مقاله را با ما به اشتراک بگذارید.
