شهر اصفهان پیشینه قدرتمندی دارد و همواره در تمام دوران مورد توجه بوده است و به همین علت آثار تاریخی فراوانی را شامل می‌شود و توانسته لقب نصف جهان را از آن خود کند. یکی از تاریخی‌ترین آثار به جا مانده از ادوار گذشته در این شهر مسجد جامع اصفهان است که هر بیننده‌ای را مات و مبهوت خود می‌کند و حتی این مسجد عظیم، برای ساخت مساجد بعد از خود الگویی نمونه بود. با ما در یول بیر همراه باشید تا به معرفی تاریخ مسجد جامع اصفهان و بخش‌های مختلف آن بپردازیم و شما را در سفری کوتاه به این مسجد با خود همراه کنیم.
معرفی مسجد جامع اصفهان
قدیمی‌ترین بنای اصفهان مسجد جامع اصفهان نام دارد که با نام مسجد عتیق اصفهان یا مسجد جمعه اصفهان نیز شناخته می‌شود و از پرطرفدارترین جاهای دیدنی اصفهان به شمار می‌رود. این بنا در انتهای بازار اصفهان قرار دارد و یادگاری‌های بسیاری از سبک‌های معماری بعد از اسلام و حتی قبل از اسلام، از دوره‌های مختلف را در خود جای داده است که امروزه بر بازدیدکنندگان خود عرضه می‌کند. در اصل چشم انداز فعلی مسجد و معماری آن مربوط به عهد سلجوقیان است و همچنین مهمترین طرح‌ها برای توسعه مسجد در دوران آل‌بویه و حکومت صفوی شکل گرفت.
در ابعاد 24000 متر مربع قسمت‌های مختلف مسجد از قبیل شبستان‌ها، مدرسه مظفری، صحن چهار ایوانی، صفه‌های کوچک دوره دیلمی، گنبد نظام‌الملک، گنبد تاج‌الملک، محراب الجایتو و چهار ایوان معروف به نام‌های صاحب، استاد، شاگرد و درویش گنجانیده شده است. مسجد جامع اصفهان 14 محراب و 10 در ورودی دارد که هر کدام از ورودی‌ها فضای مسجد را به قسمت‌هایی از بافت اطراف آن مربوط می‌کنند همچنین وجود معابری که مسجد را احاطه کرده‌اند، نشان دهنده ارتباط گسترده مسجد با بافت قدیم شهر است.
تاریخچه مسجد جامع اصفهان
اصفهان به علت پیشینه غنی خود و تعدد آثار تاریخی همواره زبان‌زد عام و خاص بوده است و مسجد جامع اصفهان یکی از بناهای بسیار قدیمی این شهر و باز مانده از قرن دوم هجری قمری، شناخته می‌شود و طی 12 قرن، بخش‌های بسیاری به آن اضافه شده است.
این مسجد پر آوازه، سیر تحول معماری ایران در دوره اسلامی و حتی پیش از اسلام را نشان می‌دهد. کشف پاستون و تزئینات مربوط به دوره ساسانیان در قسمت شمالی مسجد و کاوش‌های باستان شناسان، نشان از این دارد که این مکان قبل از تسلط اعراب نیز مرکز مذهبی مهم و یکی از آتشکده‌های شهر اصفهان بود.
شواهد موجود نشان می‌دهد، بنای اولیه مسجد جامع اصفهان سبک خراسانی داشت و در زمان خلافت عباسیان، از خشت خام و متناسب با جمعیت آن زمان شهر ساخته شد که در قرن سوم با افزایش جمعیت، تخریب گشت و این بار مسجد سرخ رنگ بزرگتری با همان سبک پیشین و با افزودن کتابخانه و کلاس درس ساخته شد. در قرن چهارم هجری و همزمان با حکومت آل‌بویه اقدامات مثبتی در راستای توسعه مسجد شکل گرفت و ستون‌های آجری با نقش و نگارهای زیبا به این بنا افزوده شدند.
مسجد جامع اصفهان در قرن ششم و همزمان با دوره سلجوقیان تغیرات زیادی را شاهد بود. در این زمان مسجد شبستانی به مسجد چهار ایوانی تبدیل گشت؛ بدین ترتیب از الگوی مسجد عربی فاصله گرفت و سبک جدیدی را با نام سبک ایرانی پدید آورد. گنبد نظام‌الملک و تاج‌الملک هم نیز در این زمان ساخته شد.
در سال‌های بعد اسماعیلیان به علت اعتراض به پادشاه مسجد جامع اصفهان را آتش زدند و تمام صومه‌ها، مخازن و کتابخانه بزرگ مسجد از بین رفت ولی در همان سال دوباره بنای مسجد را از نو ساختند و دوباره ایوان‌های چهارگانه، شبستان‌ها و چهل‌ستون‌هایی به شیوه رازی ساخته شد. کتیبه‌ای با خط کوفی در شمال شرق مسجد، واقعه آتش‌سوزی را حکایت می‌کند.
درقرن هشتم هجری قمری مصادف با حکومت ایلخانان، محرابی در قسمت غربی مسجد ساخته شد که زیباترین محراب گچ‌بری بود. بدین ترتیب تا زمان قاجار، مسجد جامع اصفهان همواره مورد توجه قرار گرفت و کامل‌تر گشت ولی در زمان قاجار به علت انتقال پایتخت به تهران و وضعیت نابسامان اقتصادی و سیاسی کشور به این بنا بی‌توجهی شد و بازسازی‌های بسیار محدودی در این راستا انجام گرفت. پس از آن در دوره پهلوی قسمت‌های تخریب شده مرمت شد و این بنای تاریخی زیبا در سال 1310 به ثبت ملی و در سال 1390 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
معماری مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان بنای بسیار شگفت‌انگیزی دارد و در طول دوره‌های مختلف، شاهد معماری‌های متفاوتی بود و حتی می‌توان عناصر معماری کشورهای همسایه را هم در آن یافت که این تنوع بر جذابیت مسجد می‌افزاید. بنای اولیه این مسجد به سبک خراسانی بود ولی در تخریب و ساخت دوباره آن روش‌ها و سبک‌های ابداعی و جدیدی به نام معماری ایرانی یا چهار ایوانی استفاده شده است.
گنبد خانه و محراب، در معماری چهار ایوانی از اجزای مهمی به شمار می‌روند که در این مسجد به شیوه چشم‌گیری ساخته و تزئین شده‌اند. از ابداعات دیگری که برای نخستین بار در مسجد جامع اصفهان به کار رفته است می‌توان به اسکلت باربر گنبد یا گنبد ترکینه اشاره کرد که باعث می‌شود امکان ایجاد صدها گنبد فراهم شود.
پلان گنبدها در مسجد جامع اصفهان، از چهار ضلعی به هشت ضلعی سپس به 16 ضلعی و در نهایت به 32 ضلعی تغییر پیدا می‌کندو در آخر به شکل دایره درمی‌آید. در این سبک ابتدا گنبد ترکینه بر استوانه گنبد ایجاد می‌شود و سپس از داخل و خارج پوسته‌ای قرار می‌گیرد تا ترک‌ها و اسکلت باربر را بپوشاند.
در این مسجد عظیم و با شکوه ستون‌های آجری دوبخشی، سه‌بخشی و چهاربخشی، طاق‌های چشمه‌ای، ایوان‌های چهارگانه، سردرهای دوگانه و تزیینات مختلف آن‌ها، همگی روش‌های ابداعی برای این مسجد هستند که الگوی ساخت بسیاری از مساجد دیگر، با الهام از این مسجد جذاب گرفته شده است.
بخش‌های مختلف مسجد جامع اصفان
مسجد جامع اصفهان بسیار وسیع و باشکوه است و از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود که در دوره‌های گوناگون ساخته شده یا مرمت شده‌اند. در ادامه به مهمترین بخش‌های این مسجد باعظمت اشاره می‌کنیم.
صحن مسجد، صحنی زیبا در مسجد جامع اصفهان
صحن اصلی مسجد جامع اصفهان با ابعاد 60*70، چهار ایوان در چهار ضلع، رواق‌ها و غرفه‌های دوطبقه در اطراف و دو حوض در مرکز صحن دارد و بر اساس کتیبه‌های موجود در روبه‌روی در مجلسی، صحن مسجد 400 سال پیش توسط محمدقلی سنگ فرش شده است.
گنبد نظام‌الملک؛ گنبد جنوبی مسجد جامع اصفهان
این گنبد که به گنبد جنوبی نیز معروف است درضلع جنوبی مسجد جامع اصفهان واقع شده است و در قرن چهارم هجری قمری به دستور ملک‌شاه سلجوقی و وزیر او نظام‌الملک ساخته شد. با تزئینات بی‌نظیری که از گچ و آجر تشکیل شده است، یکی از بهترین نمونه‌های معماری دوران سلجوقیان را به تصویر می‌کشد. البته این گنبد نسبت به جمعیت آن زمان اصفهان بسیار کوچک بود به همین علت تصور می‌شود این بنا تنها برای طبقه اعیان و اشراف ساخته شده باشد نه مردم عادی!
گنبد تاج‌الملک؛ بنایی با ارزش بسیار بالا
این گنبد درست در مقابل گنبد نظام‌الملک و در ضلع شمالی مسجد جامع اصفهان قرار دارد و به دلیل رقابت میان تاج‌الملک و نظام‌الملک این گنبد به سبک رازی ساخته شد و به گنبد خاکی نیز شناخته می‌شود. این بنا کوچک‌تر از سازه نظام‌الملک است ولی زیبایی و و ظرافت آن بر گنبد سازه حریف، برتری دارد و ارزش این بنا را بالا می‌برد.
مسجدالجایتو؛ به تماشای هنر ایرانی بایستید!
در شمال ایوان استاد شبستان کوچکی قرار دارد که به مسجد الجایتو معروف است که محرابی درآمیخته با هنر زیبای ایرانی دارد و از شهرت جهانی برخوردار است. این محراب به دست الجایتو ساخته شد که بعد از اسلام آوردن خود را به خدابنده نامید که نام محمد خدابنده در کتیبه‌های موجود در محراب به چشم می‌خورد.
شبستان زمستانی بیت‌الشتا
طاق متقاطع این بنا سبب می‌شد حرارت داخل به بیرون راه نیابد و همچنین حرارت و گرمای بیرون نیز به داخل نفوذ نکند به همین علت در تابستان خنک و در زمستان گرم بود. این بنا به دستور سلطان محمد بن بایسنقر بن شاهرخ در دوره تیموری و در ضلع غربی مسجد جامع اصفهان ساخته شده است.
آدرس و نقشه مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان که به مسجد جامع عتیق نیز شهرت دارد در بافت تاریخی و قدیمی این شهر قرار دارد و بیانگر زندگی در عهد سلجوقی و پیش از آن است. برای دسترسی به این مسجد می‌توانید از وسایل حمل و نقل عمومی نیز استفاده کنید.
آدرس مسجد جامع اصفهان: اصفهان، میدان قیام، خیابان علامه مجلسی (نمایش مسجد جامع اصفهان بر روی نقشه)
ساعات بازدید مسجد جامع اصفهان
بازدید از این اثر تاریخی اعجاب‌انگیز همه روزه برای عموم آزاد است. در نوبت صبح ساعت 9 الی 11 و در نوبت بعد از ظهر ساعت 13 الی 16 امکان بازدید از مسجد عتیق اصفهان فراهم خواهد بود.
هزینه بازدید مسجد جامع اصفهان
اگر قصد سفر به اصفهان دارید می‌توانید با پرداخت هزینه بسیار اندکی از این بنای با ارزش و قدیمی دیدن کنید و از هنرهای معماری به کار رفته در مسجد جامع اصفهان متعجب شوید. هزینه بلیط برای گردشگران داخلی بهایی معادل پنج هزار تومان و برای گردشگران خارجی بهایی برابر با 50 هزار تومان دارد.
عکس‌های مسجد جامع اصفهان
در این بخش از مقاله چند عکس از مسجد جامع اصفهان برایتان قرار دادیم تا با این مکان زیبا و هنر زیبای ایرانی بیشتر آشنا شوید.
جاهای دیدنی اطراف مسجد اصفهان
اصفهان جاهای دیدنی فراوانی دارد که در قسمت دسته‌بندی شهر اصفهان یول بیر می‌توانید با این اماکن آشنا شوید ولی پیشتر از شما دعوت می‌کنیم با ما در ادامه همراه باشید تا جاهای دیدنی اطراف مسجد اصفهان را بررسی کنیم.
بازار اصفهان؛ چند قدمی مسجد جامع اصفهان
بازار اصفهان یا قیصریه از قدیمی‌ترین و بزرگترین بازارهای خاورمیانه به شمار می‌رود. امتداد بازار بزرگ اصفهان به مسجد جامع و سپس به بازار عریان ختم می‌شود. این بازار را به مناسبت مجاورت با گنبد نظام‌الملک و مسجد جامع اصفهان، بازار نظامیه یا نظام‌الملکی نیز می‌گویند
آدرس بازار اصفهان: اصفهان، میدان نقش جهان بازار اصفهان (نمایش بازار اصفهان بر روی نقشه)
حمام شیخ بهایی؛ حمام اسرار آمیز
این حمام بنایی باقی مانده از دوران صفوی است که به علت نحوه‌ی گرم شدن منحصربه فردش به حمام اسرار آمیز شهرت گرفت. حمام شیخ بهایی تنها با یک شعله کار می‌کرد و تمام آب مورد نیاز، فقط با استفاده از آن تک شعله گرم می‌شد. این شعله امروزه خاموش شده است و علت آن تخریب قسمتی از حمام است.
آدرس حمام شیخ بهایی: اصفهان، خیابان عبدالرزاق، کوچه شیخ بهائی (نمایش حمام شیخ بهایی بر روی نقشه)
خانه تاریخی جواهری؛ هم فال و هم تماشا
این خانه یادگاریست از دوران قاجار که در یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های شهر قرار دارد. در خانه جواهری به غیر از بازدید از معماری جالب و تاریخی خانه می‌توان با صنایع دستی و صنعتگران اصفهانی هم آشنا شد و از نمایشگاه و فروشگاه زیبای آن جا دیدن کرد.
آدرس خانه تاریخی جواهری: اصفهان، خیابان ابن سینا، کوچه مسجد آقانور (نمایش خانه تاریخی جواهری بر روی نقشه)
مسجد جامع اصفهان؛ بزرگترین و قدیمی‌ترین سجده‌گاه ایرانیان
در این مقاله از مجله گردشگری یول بیر سعی کردیم اطلاعت مفیدی را درباره تاریخچه، معماری و بخش‌های مختلف مسجد جامع اصفهان ارائه دهیم. این مسجد تاریخی و بزرگ نشانه‌های معماری به عنوان یادگاری از اشخاص و حکومت‌های دوره‌های مختلف به دوش می‌کشد که به ارزشمندی بنا می‌افزاید. حال نوبت شماست نظرات و خاطرات دلنشین خود را با ما به اشتراک بگذارید.
