کلیسای وانک اصفهان؛ نگینی درخشان در دل شهر

کلیسای وانک یا کلیسای نجات‌دهنده مقدس، نام کلیسای قدیمی به‌جامانده از دوران شاه عباس صفوی است که در یکی از محله‌های دیرین اصفهان به نام جلفا قرار دارد. این کلیسا به دست ارمنی‌هایی که در این دیار می‌زیستند ساخته شده و به خاطر معماری زیبا، ساده و نقاشی‌های منحصربه‌فرد و قدمت دیرینه‌اش به یک اثر تاریخی مشهور و محبوب تبدیل شده‌ است. در این مقاله از یول بیر به معرفی کلیسای وانک، این کلیسای برجسته خواهیم پرداخت، با ما همراه باشید.

معرفی کلیسای وانک اصفهان

یکی از بزرگ‌ترین جاذبه‌‌های تاریخی و مذهبی محله قدیمی اصفهان کلیسای وانک است. این کلیسا یکی از مشهورترین و محبوب‌ترین جاذبه‌ها در بین جاهای دیدنی اصفهان، نصف جهان به شمار می‌رود. در زمان شاه عباس ارامنه به اصفهان مهاجرت کردند و در محله جلفا اقامت کردند و این بنای تاریخی را هم برپا ساختند. کلیسا وانک در طی سال‌های متمادی دچار تغییراتی شده در ابتدا این بنا کاربردی مذهبی برای مسیحیان داشت ولی امروزه به بعد تاریخی و جاذبه فرهنگی آن بیشتر توجه می‌شود.

بزرگ‌ترین و معروف‌ترین کلیسای ایران زمین، کلیسا وانک اصفهان است. این کلیسا با نام دیرآمنا پرکیچ نیز درجهان شناخته می‌شود و یکی از ۱۳ کلیسای باقی‌مانده در محله جلفا از قرن ۱۷ میلادی به شمار می‌رود. وانک در زبان ارمنی به‌معنای صومعه است. کلیسای وانک در گذر زمان علاوه بر این‌که جایگاه مذهبی‌ خود را در میان مردم، به‌خصوص ارامنه ساکن محله جلفا، حفظ کرده، تبدیل به مکانی اداری و مرکز رویدادهای اجتماعی نیز شد. بعدها نخستین چاپخانه با ماشین چاپ در ایران و خاورمیانه، در بخش حیاط این کلیسا تاسیس شد.

مهم‌ترین خصوصیت کلیسای وانک که نظر همه را جلب می‌کند، تاثیر برجسته آثار هنری در این کلیسا است. در گوشه و کنار این کلیسا آثار متنوع هنرمندان بزرگ به چشم می‌خورد. تندیس‌های زیبا، معماری منحصربه‌فرد و باشکوه، نقش و نگارهای رنگارنگ، تابلوها و نقاشی‌های تاریخی بر ارزش این کلیسا افزوده‌ است. کلیسای وانک امروزه بخش‌های متعددی دارد و برای بازدید از این بنای تاریخی باید زمان کافی اختصاص دهید.

تاریخچه کلیسای وانک

محله جلفا در طول زمان تغییرات زیادی کرده است و ارمنیان تاسیساتی برای خود در این محله دست و پا کردند و همچنین با تلاش ارمنی‌های دیگر مقیم اصفهان تا پایان قرن 17 میلادی 24 کلیسا در این شهر ایجاد شد که تا آن زمان فقط 6 تا بود اما امروزه متاسفانه از آن تعداد کلیسا فقط 13 عدد باقی مانده است.

پیشینه کلیسای وانک به 1606 میلادی می‌رسد. در آن زمان فقط ساختمان کوچکی در قسمت جنوب‌غربی بنای امروزی کلیسا ساخته بودند که نام کلیسای هاکوب (یعقوب) را روی آن گذاشته بودند. این کلیسای کوچک، به مدت ۵۰ سال مورد استفاده روحانیون مسیحی قرار گرفت و در این مدت خلیفه‌ها و کشیش‌های بسیاری در این کلیسا آموزش دیدند.

پس از 50 سال ارامنه ساکن در محله جلفا در زمان شاه عباس دوم شروع به ساخت بنای اصلی کلیسا کردند که همین بنای امروزی است. ساخت کلیسای جدید تقریبا 10 سال طول کشید و همچنین بعد از کلیسا روند گسترش محوطه کلیسا نیز آغاز شد و ساختمان‌های جدیدی ساخته شدند.

در سال ۱۹۰۵ موزه کلیسا وانک افتتاح شد و تا سال ۱۹۳۰ هم موزه و هم کتابخانه بود. با گذشت زمان، بخش‌های متعدد در این کلیسا کامل شدند و قسمت‌های گوناگونی مانند برج ورودی کلیسا، نمازخانه و ساختمان‌های اداری در این مجموعه به وجود آمدند.

ساخت‌وساز ارمنی‌های مقیم اصفهان در منطقه جلفا باعث شکل‌گیری معماری جدید در این محله شد و در میان بناهای مختلف، کلیسای وانک برجسته‌ترین بنا به حساب می‌آید. امروزه این منطقه اصیل در شهر اصفهان را با نام «محله جلفای نو» می‌شناسند و گردشگران و مسافران در زمان سفر به اصفهان از کلیسای وانک به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین بناهای تاریخی این شهر بازدید می‌کنند.

معماری کلیسای وانک‌ اصفهان

مساحت محوطه کلیسا وانک 8700 مترمربع است که 4000 مترمربع آن را ساختمان‌ها و بقیه آن را باغ وانک و فضای سبز تشکیل می‎‌دهد. نمای بیرونی کلیسا با آجر پوشیده شده؛ در معماری بیشتر کلیساها از سنگ استفاده کرده‌اند اما در معماری این کلیسا از آجر به جای سنگ استفاده شده است. در بین بافت دیوارهای آجری کاشی‌هایی با تصویر فرشته دیده می‌شود.

ورودی اصلی کلیسا یک در بزرگ چوبی است که بر شکوه و جلال این بنا افزوده و همچنین بر فراز در ورودی کلیسا نقاشی‌های فضای داخلی که با کاشی‌های خاکستری و لاجوردی تزئین شده به چشم می‌خورد.

در همه کلیساها برج ناقوس وجود دارد و در قسمت ورودی این بنا نیز برج ناقوس خودنمایی می‌کند. برج سه طبقه دارد و در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن 300کیلوگرم نصب شده است؛ این ساعت‌ اهدایی ماردیروس گوورک هوردانانیان در سال ۱۹۳۱ میلادی بوده که پس از مرگ برادرش به عنوان یادبود او ساخته شده ‌بود. برج ناقوس هم‌زمان با به صدا درآمدن ناقوس‌ها به صدا در می‌آیند و طنین صدایشان در محله جلفا می‌پیچد.

برج ناقوس یا برج ساعت، ۳۸ سال پس از ساختمان اصلی کلیسا توسط هوانجان جمالیان ساخته شده است. در زیر برج ناقوس دو مقبره وجود دارد که یکی از آن‌ها متعلق به یک سرباز ارمنی و دیگری منسوب به پیشوای ارمنی است. در سمت راست برج ناقوس کتیبه‌ای آبی رنگ، پوشیده از سنگ‌های صلیبی دیده می‌شود. این سنگ‌ها خاچ کلیم در زبان ارمنی نام دارند و از دیگر کلیساهای جلفا به کلیسای وانک آورده شده‌اند.

در دو سمت ورودی کلیسا دو اتاق ساخته شده؛ که در گذشته از آن‌ها برای پذیرایی از مهمانان استفاده می‌کردند، اما امروزه کاربرد دیگری دارند. گنبدهای این کلیسا از مشخصه‌‌های معماری این بنا هستند.

کلیسای وانک دو گنبد بزرگ و کوچک دارد و گنبد کوچک را بالای سالن در محل تجمع مردم و گنبد بزرگ را بالای محراب کلیسا ساخته‌اند. پس از ورود به کلیسا در قسمت غربی، ستون‌های مربع شکل با طاق‌نماهای بلند به چشم می‌خورند. گنبدهای کلیسا روی طاق‌نماها و ستون‌ها بنا شده‌اند.

سبک معماری گنبد بزرگ کلیسا به معماری گنبد مساجد شباهت دارد، در حالی که گنبد کلیساهای سنتی مخروطی شکل است در ساخت این گنبد از نمونه‌های معماری مساجد در آن زمان الگوبرداری کرده‌اند. بخش بیرونی گنبد از آجر ساخته شده و بخش داخلی با رنگ لاجوردی نقاشی شده است. در گرداگرد این گنبد مدور و بزرگ هشت پنجره قرار داده‌اند. بین این پنجره‌ها در قسمت داخلی گنبد نقاشی‌هایی خیره‌کننده به چشم می‌خورد.

نقاشی‌های روی گنبد کلیسای وانک از زیباترین جاذبه‌های آن هستند و چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کنند. روی پوسته لاجوردی رنگ گنبد بزرگ، تصاویری از آفرینش آدم و حوا، ماجرای خوردن میوه ممنوعه توسط آدم و داستان هابیل و قابیل به چشم می‌خورند.

بخش‌ های مختلف کلیسای وانک اصفهان

‌بخش‌های مختلفی در گذر زمان به کلیسا وانک اضافه ‌شده و بر زیبایی بیشتر آن افزوده است، اگرچه بخش‌هایی از آن از بین رفته اما با بازسازی و مرمت، این بنا شکوه خود را حفظ کرده و پابرجاست. این کلیسا شامل چاپ‌خانه، کتاب‌خانه، موزه، نمازخانه، بنای یادبود شهدای نژادکشی ارمنه و اماکن اداری بخش‌های موجود در کلیسای وانک هستند.

چاپخانه کلیسای وانک اصفهان

در سال 1630 میلادی خاچاطور کساراتسی، خلیفه اعظم ارمنیان سفری به لهستان داشت و سوغات این سفر آشنا شدن با صنعت چاپ بود که پس از بازگشت از این سفر تصمیم به راه‌اندازی چاپخانه کرد. بعد از هشت سال از تاسیس چاپخانه کلیسا وانک اولین کتاب زبور داوود در طی یک سال و پنج ماه چاپ شد و این کتاب نخستین نسخه کتاب چاپی در ایران به‌شمار می‌رفت.

دومین کتاب با نام هاراتس وارگ در سال ۱۶۴۱ میلادی به چاپ رسید. این کتاب شرح حال روحانیون ارمنی، تارک دنیاها و پندنامه است. کتاب خورهر تاددر سومین کتابی چاپی این مجموعه بود که در سال ۱۶۴۱ میلادی به چاپ رسید. در سال ۱۶۴۲ میلادی چهارمین کتاب با نام ژاماگیرک آدنی نیز چاپ شد.

متاسفانه مخالفت‌های زیادی با فعالیت چاپ‌خانه کلیسای وانک صورت گرفت که در نهایت منجر به سوختن و از بین‌رفتن این چاپ‌خانه شد. ماشین چاپ معروف کلیسا وانک و نمونه‌هایی از کتاب‌های چاپ‌شده در این چاپ‌خانه در موزه وانک نگهداری می‌شوند.

کتابخانه کلیسای وانک اصفهان

هوهاننس سورنیان خلیفه وقت در سال 1884 کتابخانه کلیسای وانک را تاسیس کرد و هدف او از تاسیس این مکان، حفظ کتاب‌های باارزش ارامنه بود. زمان مهاجرت ارامنه آن‌ها از تنها چیزی که نتوانستند چشم‌پوشی کنند، کتاب‌هایشان بود.

این کتاب‌خانه در قسمت شمالی و در جوار موزه کلیسا قرار دارد. قدمت کتب موجود در این کتابخانه به بیش از 400 سال می‌رسد که دسترسی به آن‌‎ها برای عموم آزاد نیست. این کتابخانه برای ارامنه اصفهان از مهم‌ترین نقاط فرهنگی در همه جهان به شمار می‌رود.

به‌جز کتب تاریخی و فرهنگی ارمنیان آثار ارزشمند دیگری به زبان فارسی و انگلیسی و حتی سایر زبان‌ها در این کتابخانه موجود است. مجموع آثار این کتابخانه به بیش از ۳۰ هزار نسخه می‌رسد. مردم ایران و ارامنه اصفهان دسترسی مناسبی به کتب این مرکز دارند.

موزه کلیسای وانک اصفهان

طاطائوس هونانیان بنیان‌گذار موزه کلیسا وانک در محوطه‌ی کلیسای وانک است؛ او فرزند هارتون هونانیان، نویسنده کتاب تاریخ جلفای اصفهان است. درسال‌های 1905-1906 اتاقک‌هایی در ضلع شمالی حیاط کلیسا برای نگه‌داری کتاب‌ها و برخی اشیای تاریخی ساخته شد و امروزه به موزه‌ای بزرگ تبدیل شده ‌است.

معروف‌ترین اثر موزه تار موی متعلق به دختر 18 ساله است و علاوه بر آن کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، تابلوهای گچ‌بری و نقاشی، آثار فلزی، دست‌بافته‌ها و رودوزی‌های سنتی، ظروف چینی و سفالی، آثار چوبی، آثار به جا مانده از صنعت چاپ ارامنه و انواع سکه‌ها متعلق به دوره‌های مختلف موجود است.

نمازخانه کلیسای وانک اصفهان

نمازخانه کلیسای وانک سالنی به شکل متوازی الاضلاع می‌باشد و دارای دو قسمت است که قسمت اول آن شبستان و قسمت دوم نیز محل اجرای مراسم و سرود های مذهبی است.

قسمت دوم یعنی سالن مخصوص برگزاری مراسم مذهبی درست در زیر گنبدخانه واقع شده و بر روی تمامی قسمت‌های سقف گنبدی شکل این سالن نقاشی‌هایی با موضوع داستان خلقت آدم و حوا وجود دارد بخش بیرونی گنبد کلیسا بر خلاف بخش داخلی آن عاری از هر گونه تزئین بوده و سطح آن تنها با آجر های ساده پوشیده شده است. بر روی دیواره های محراب و سالن این قسمت نقاشی‌هایی در رابطه با مفاهیم دینی و مذهبی به چشم می‌خورد.

بنای یادبود شهدای نژادکشی ارامنه

در قسمت شما‌ل‌غربی محوطه کلیسای وانک سازه‌ای با معماری خاص به چشم می‌خورد. این بنا در سال ۱۹۷۵ میلادی، در شصتمین سالگرد نسل‌کشی ارمنی‌ها به دست عثمانیان ساخته شد. این بنا مربع شکل بوده و از چهار ستون تشکیل شده که در بالا به هم وصل شده‌اند. مهندس طراح این بنا آلبرت آجمیان، با هدف فرهنگ‌سازی برای نسل‌های بعدی ارامنه مهاجر و به‌منظور زنده نگه‌داشتن یاد کشته‌شدگان، این اثر را خلق کرده است. در تاریخ ۲۴ آوریل هر سال در این مکان مراسم یادبود با حضور ارامنه اصفهان برگزار می‌شود.

اماکن اداری کلیسای وانک اصفهان

در گذشته کارهای قضایی و اداری ارامنه ساکن جلفا در این مکان صورت می‌گرفت از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت تولد و فوت و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن انجام می‌شد؛ این امر امروزه نیز ادامه دارد و ارمنی‌های جلفا برای کارهای خود به این محل رفت‌وآمد می‌کنند. برای همین در کلیسای وانک ساختمانی ساخته شد و در حال حاضر پابرجاست و خدمتگزاران مردم در این مکان به کارهای ارامنه رسیدگی می‌کنند. البته در گذشته امور ارمنی‌های بعضی از کشورها مثل هند نیز در این مکان حل و فصل می‌شد ولی در حال حاضر فقط به امور ارمنی‌های جنوب ایران رسیدگی می‌کنند. این ساختمان در جنوبی‌ترین قسمت این کلیسا واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار بازمی‌گردد. در قسمت شرقی، روبروی موزه محل اسکان خلیفه وقت ساخته شده دو طبقه دارد که اسقف در طبقه دوم می‌نشست.

تار مو در کلیسا وانک اصفهان

در موزه کلیسا وانک تار مویی بسیار جالب و هیجان‌انگیز وجود دارد که این تار مو متعلق به یک دختر 18 ساله است که روی این تار یک جمله با قلمی از جنس الماس از کتاب مقدس تورات به زبان ارمنی بر روی آن نوشته شده؛ این نوشته بر روی این تار مو با میکروسکوپ دیده می‌شود. این اثر در سال ۱۹۷۴ میلادی توسط هنرمندی به نام «واهرام هاکوپیان» خلق شده است.

نقاشی‌های کلیسای وانک

داخل کلیسای وانک، انبوهی از نقاشی‌های چشم‌نواز روی دیوارها، طاق‌نماها و طوق گنبد به چشم می‌خورد؛ این نقاشی‌ها با رنگ و روغن کشیده شده و تمام زوایای کلیسا را تزیین کرده است. معماری داخلی کلیسا وانک از نظر طلاکاری، تذهیب و نقاشی‌های دیواری منحصربه‌فرد است و نه‌تنها در ایران، بلکه در جهان کلیسایی شناخته شده با معماری برجسته است.

نقاشی‌های این کلیسا دو دسته هستند؛ دسته اول نقاشی‌های روی پارچه، بوم و تخته هستند که در محراب کلیسا تعبیه شده‌اند و دسته دوم نقاشی‌های دیواری و قطعه‌های سنگی نقاشی شده را تشکیل می‌دهند.

موضوع بیشتر نقاشی‌ها از کتاب انجیل مقدس الهام گرفته شده‌ و از تولد تا عروج حضرت عیسی مسیح (ع)، بشارت فرشته وحی به حضرت مریم (س)، سجده پادشاهان در مقابل حضرت عیسی (ع)، ابلیس در کنار حضرت عیسی، شام حضرت عیسی با حواریون و معراج حضرت عیسی در این کلیسا به تصویر کشیده شده‌اند.

نقش حضرت آدم و حوا و داستان میوه ممنوعه در گنبد بزرگ کلیسا کشیده شده و در ضلع شمالی کلیسا نقاشی‌های مربوط به بهشت و دوزخ وجود دارد.

مجسمه‌های کلیسای وانک اصفهان

در محوطه کلیسای وانک مجسمه‌هایی از مشاهیر ارمنی موجود است. در سمت راست ورودی کلیسا تندیس مسروپ ماشتوتس، ابداع کننده الفبای ارمنی و در سمت چپ تندیس خاچاطور کسارتسی خلیفه اعظم ارامنه قرار دارد. دیگر تندیس‌های کلیسای وانک تندیس‌های شاعران نامی ارمنی قرن بیستم است که در دو طرف ورودی کتابخانه نصب شده‌اند. یکی از آن‌ تندیس‌ها متعلق به بارویر سواگ شاعر پرآوازه ارمنی است. این مجسمه و مجسمه‌های ورودی موزه، اثر هنرمند برجسته ارمنی زاون آیوازیان هستند که قبل از مهاجرت به ایتالیا در ایران ساخته است و از شاهکارهای این هنرمند به حساب می‌آیند.

در محوطه این کلیسا مقبره‌های زیادی متعلق به افراد سرشناس ارمنی نیز وجود دارند. در میدان روبه‌روی کلیسا وانک اصفهان مجسمه‌ای تمام قد با عبایی بر دوش به چشم می‌خورد که یک دستش روی چند کتاب است و به ابزاری کوچک در دست دیگرش نگاه می‌کند. این مجسمه، تندیس خاچاطور کساراتسی، خلیفه اعظم ارامنه در سال‌های ۱۶۲۰ تا ۱۶۴۶ است که موسس اولین چاپخانه در ایران نیز بوده است. این خلیفه از بانفوذترین و قدرتمندترین پیشوایان ارمنی به حساب می‌آید و خدمات ارزنده‌ای به ارامنه جهان ارائه کرده است.

آدرس و نقشه کلیسای وانک؛ کلیسای وانک کجاست؟

کلیسای وانک در محله جلفا، یکی از محله‌های قدیمی شهر اصفهان قرار دارد؛ این محله در مرکز شهر و جنوب زاینده‌رود واقع است. جلفای نو نام امروزی محله جلفا بوده و یکی از زیباترین و اصیل‌ترین مناطق اصفهان شناخته شده و کلیسا وانک در شمال این محله برقرار است.

آدرس کلیسای وانک: شهر اصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، کوچه کلیسای وانک (مشاهده کلیسای وانک روی نقشه)

ساعات بازدید کلیسای وانک

کلیسای وانک اصفهان زیبایی‌های منحصربه‌فردی دارد و بازدیدکنندگان بی‌شماری را جذب می‌کندریال اگرتا اینجای مقاله با ما همراه بوده‌اید بدون شک در اولین فرصت سفر به اصفهان بازدید از این بنا را در اولویت خود قرار می‌دهید کلیسا وانک از ساعت 8:30 الی 13:30 و 16 الی 18:30 آماده خدمت‌رسانی به مردم است. کلیسا وانک در روزهای تعطیل رسمی به‌دلیل عزاداری و روز اول نوروز و مناسبت های معروف ارامنه تعطیل می‌شود. برای به دست آوردن اطلاعات درباره دیگر بناهای تاریخی اصفهان به دسته‌بندی شهر اصفهان یول بیر می‌توانید مراجعه کنید.

هزینه بازدید کلیسای وانک اصفهان

برای بازدید از کلیسای وانک باید برای هر نفر بلیط تهیه فرمایید و هزینه بلیط کلیسا وانک اصفهان 15000 تومان برای بازدیدکنندگان ایرانی و 50000 تومان برای بازدیدکنندگان خارجی است.

عکس‌های کلیسای وانک اصفهان