باغ نارنجستان قوام؛ گوشه‌ای از زیبایی‌های شیراز بزرگ

باغ نارنجستان قوام شیراز یا همان خانه قوام در گذشته محل اقامت حاکم شیراز بوده است. این مجموعه دیدنی و تاریخی، از آثار بسیار ارزشمند شهر شیراز به‌شمار می‌رود و علت نام‌گذاری آن درختان نارنج باطراوتی است که در حیاط عمارت قد علم کرده‌اند.

باغی که با تمامی جاذبه‌هایی که دیده‌اید متفاوت بوده و بهترین مکان برای رهایی از دغدغه‌ها و داشتن ساعاتی آرامش و آسودگی محسوب می‌شود. برای آشنایی بیشتر با باغ نارنجستان قوام این مقاله جذاب از یول بیر را از دست ندهید.

معرفی باغ نارنجستان قوام

باغ نارنجستان قوام از اواسط دهه 1250 تا اواسط دهه 1260 هجری شمسی به دستور محمد علی‌محمدخان قوام ساخته شد. زیرزمین ضلع شمالی این مجموعه پس از تعمیرات اساسی به شکل موزه درآمده و ساختمان‌های خانه قوام به دست هنرمندان آینه‌کار، گچ‌بر، منبت‌کار و غیره تزئین شده‌اند و معماری قاجاری این ساختمان‌ها زیبایی بی‌نظیری به این مجموعه بخشیده است.

تاریخچه باغ نارنجستان قوام

مجموعه قوام در زمان حکومت ناصرالدین‌شاه بناگذاری و ساخته شده است. این بنا محل زندگی حاکم شیراز و دارالحکومه شهر بوده است؛ جایی که امور سیاسی و مدیریتی شهر انجام می‌شد.

نسب خاندان قوام به وزیر کریم‌خان زند، حاج ابراهیم کلانتر می‌رسد. در زمان حکومت لطفعلی خان زند، حاج ابراهیم کلانتر باعث برکناری وی از قدرت شده و پایان حکومت زندیان را رقم می‌زند. پس از به سلطنت رسیدن آقا محمد خان قاجار، حاج ابراهیم خان قدرت زیادی پیدا می‌کند اما مدتی بعد پادشاه به وی بدبین شده و دستور کشته شدن او و خانواده‌اش را صادر می‌کند.

از تمام خانواده او پسری به نام علی اکبر باقی می‌ماند. بعدها در سفر شاه به شیراز، علی اکبر خود را به شاه معرفی می‌کند و به ایشان می‌گوید که او تمام خانواده‌اش را کشته است. شاه که از کرده خود پشیمان بود برای جبران این اتفاق علی اکبر را به عنوان والی شیراز نصب می‌کند و لقب قوام‌السلطنه به او می‌دهد.

پسر علی اکبر یعنی قوام‌الملک دوم طرح ساختن بنای کنونی را می‌دهد ولی پیش از تکمیل شدن آن از دنیا می‌رود. محمدخان قوام‌الملک سوم کار ساخت این خانه را به پایان می‌برد و در آن مستقر می‌شود. در سال 1345 هجری شمسی این مجموعه برای فعالیت‌های فرهنگی و هنری در اختیار دانشگاه شیراز قرار گرفت و سه سال بعد در سال 1348 مدیریت آن به موسسه آسیایی ایران‌شناس مشهور آرتور آبراهام پاپ سپرده شد.

در دوران انقلاب و در روزهای جنگ تحمیلی بخش‌هایی از داخل بنا تخریب شد که بعدها بازسازی شدند و بازدید از این مجموعه برای عموم آزاد شد.

معماری باغ نارنجستان قوام

مجموعه باغ نارنجستان قوام شیراز در محوطه‌ای به مساحت 3500 متر مربع واقع شده است. ساختمان‌های این مجموعه در سه ضلع شمالی، شرقی و جنوبی باغ با زیر بنای بیش از 900 متر ساخته شده‌اند. سبک ساخت خانه‌های مجموعه مخلوطی از معماری دوران زندیه و قاجار را در خود دارد.

پلان باغ نارنجستان قوام

نقشه کلی باغ به شکل یک مستطیل است که عمارت‌های اصلی در دو طرف این مستطیل قرار دارند. مسیر میان این عمارت‌ها نیز با حوض و باغچه‌های رنگارنگ پر شده است.

ورودی

ورودی اصلی باغ به سمت جنوب قرار دارد و سر در ورودی آن با آجرکاری‌ مزین شده است. کتیبه‌ای بر سردر ورودی باغ نصب شده که روی آن ابیاتی از یک شاعر شیرازی درباره سازنده و تاریخ ساخت باغ حکاکی شده است. این کتیبه از سنگ مرمر ساخته شده و تاریخی که در آن حکاکی شده اشاره به سال 1305 قمری دارد که دوران حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار است. این هشتی توسط دو راهرو به محوطه اصلی باغ وصل می‌شود.

ازاره‌های سنگی اطراف در، دو سرباز قاجاریه را نشان می‌دهند که تفنگ به دست ایستاده‌اند. جنس در ورودی از چوب ساج است و پس از گذشتن از آن به یک هشتی می‌رسید که با مقرنس‌کاری‌های گچی، آجرکاری‌ها و کاشی‌کاری‌های زیبایی در سقف آن ساخته شده است.

محوطه باغ

در حد فاصل دفتر کار حاکم شیراز در ضلع جنوبی و عمارت اصلی که در بخش شمالی باغ قرار داشته، باغ وسیعی وجود دارد که در گذشته با نرده‌های آهنی احاطه می‌شد. بخش شمالی این باغ که قسمت مقابل ساختمان اصلی است، از سطح باغ کمی بالاتر قرار دارد.

حوض بزرگی که در این محوطه قرار دارد، عکس عمارت و ایوان را منعکس می‌کند. در دو طرف حوض چند باغچه ساخته شده است و خیابان اصلی باغ از جلوی حوض تا نمای عمارت جنوبی کشیده شده است. دو ردیف درخت نخل در دو سمت این خیابان کاشته شده‌اند. همانطور که از نام آن پیداست این باغ دارای درخت‌های نارنج فراوانی است. انواع درختان دیگر و گل‌های رنگارنگ نیز در این باغ به چشم می‌خورند.

عمارت اصلی باغ قوام شیراز

سازه‌های باغ قوام در سه بخش شمالی، جنوبی و شرقی قرار دارند. عمارت اصلی نارنجستان قوام در قسمت شمالی باغ و مقابل حوضی زیبا قرار دارد. ایوان بزرگ و دو ستونی با ستون‌هایی از جنس سنگ یکپارچه، باشکوه‌ترین بخش ساختمان است. در دو طرف ایوان دو راه‌پله تعبیه شده است که به اتاق‌های بهارخواب متصل ختم می‌شوند. هر دو طرف ساختمان به یک سالن بزرگ و یک اتاق بزرگ متصل می‌شوند. اتاق‌های محل اقامت حاکم وقت در روبه‌روی ایوان شاه‌نشین قرار دارد.

قسمت‌های مختلف ایوان و اتاق‌های داخل عمارت با اشکال حیوانات، تصاویر شکارگاه، منظره گل و بوته و… نقاشی شده‌اند. اطراف نقاشی‌های سقف و ایوان شاه‌نشین به شکل هنرمندانه‌ای آینه‌کاری شده است. نقاشی‌های رنگ و روغن بر روی چوب‌های سقف را مرجوک می‌گویند که مخصوص هنرمندان شیراز است. کاغذ دیواری‌هایی که در حواشی سقف‌ها و نقاشی‌های کاغذی به کار رفته‌اند، در آن دوره از اروپا به ایران آمده است.

بخش جلویی عمارت اصلی درهای ارسی و شیشه‌های رنگی دارد. تمام درهای ساختمان را از جنس چوب گردو ساخته‌اند. صدف‌های به کار رفته روی بدنه درها به کار رفته از سواحل خلیج فارس آورده شده‌اند. بالای عمارت دارای سه عدد هلال است و روی آن‌ها با تصاویر و طرح‌های مختلف کاشی‌کاری شده‌اند. دو طاقنمای کوچک و یک طاقنمای بزرگ در میان ساختمان وجود دارد که تصاویری از خدمتکاران با جام قدح در آن‌ها کاشی‌کاری شده‌اند.

خانه زینت‌الملک

در گذشته، باغ و مجموعه عمارت را «بیرونی» می‌گفتند، چون بیشتر کارهای حکومتی، سیاسی و پذیرایی از میهمان‌ها در این مکان انجام می‌شد. از طرفی خانه زینت‌الملک را به جهت این که خانواده حاکم در آن زندگی می‌کرد، «اندرونی» می‌گفتند. تونلی در زیر کوچه این دو ساختمان را به هم متصل می‌کرد.

تاریخ ساخت این بنا به طور دقیق معلوم نیست. تنها کتیبه‌ای که در کل بنا وجود دارد نشان از پایان یافتن آینه‌کاری‌ها در سال 1302 هجری قمری دارد. از آنجایی که آینه‌کاری معمولا آخرین مرحله ساختن بناها است این تاریخ را می‌توان به عنوان تاریخ تکمیل شدن ساختمان در نظر گرفت.

مشخص است که برای زیباسازی این خانه، هنرمندان و صنعت‌کاران بسیار خبره‌ای را به کار گرفته‌اند. جای جای خانه گچ‌کاری‌ها، نقاشی‌ها، منبت‌کاری‌ها و آینه‌کاری‌هایی به سبک معماری قاجار در خود دارد. در مجموع این ساختمان دارای 20 اتاق در دو طبقه است. زیرزمین ساختمان به طور یکپارچه از قسمت جنوبی تا شمالی آن امتداد یافته است و محل نگهداری غلات، حبوبات بوده است. زیرزمین در خود اسلحه‌خانه‌ای نیز داشته است.

بخش های مختلف باغ نارنجستان قوام

تا اینجا شما را با بخش‌های مرکزی مجموعه قوام مثل عمارت اصلی، خانه زینت‌الملک و محوطه باغ آشنا کردیم. در ادامه به معرفی سایر بخش‌های کوچکتر این مجموعه می‌پردازیم.

حمام گچینه

حمام گچینه که در سال 1300 هجری شمسی ساخته شده است، یکی از 5 حمام قدیمی شیراز است. این حمام توسط یک تونل به عمارت قوام وصل شده است. حمام خصوصی قوام‌السلطنه در اینجا قرار دارد.

دیوان‌خانه باغ نارنجستان قوام

ساختمان 6 اتاقی که در ضلع جنوبی عمارت قرار دارد، دفتر کار حاکم و دیوان‌خانه است. پنجره‌های سنگی این ساختمان به عنوان نورگیر عمل می‌کنند. این بنا نیز با گچ‌بری‌ها، منبت‌کاری‌ها و کاشی‌های آبی و سفید در کف ساختمان تزیین شده است.

مکتب‌خانه

مکتب‌خانه در قسمت شرقی نارنجستان قرار دارد. این مکان در گذشته به منظور یاد دادن قران و سوادآموزی استفاده می‌شد. کارهای نامه‌نگاری و کتابت نیز دی اینجا صورت می‌گرفت. گذر سال‌ها آسیب‌های زیادی به این بنا وارد کرده است ولی بعدها این ساختمان را بازسازی کردند.

آشپزخانه

ساختمان آشپزخانه در ضلع شرقی نارنجستان قوام ساخته شده است. این ساختمان کوچک در گذشته محل اقامت خدمه و آماده شدن غذا برای اهل عمارت بوده است. ساختمان آشپزخانه دارای یک حیاط کوچک با یک حوض و فواره سنگی است.

خانه عرقی‌ها

بخش شمالی و غربی عمارت قوام در گذشته محل زندگی چند خانواده و همچنین محل عرق‌گیری بوده است. به همین دلیل این مکان را خانه عرقی‌ها می‌نامند. در سال‌های گذشته این مکان در مالکیت سازمان مسکن و شهرسازی فارس قرار داشت ولی هم‌اکنون در اختیار دانشگاه شیراز است.

موزه نارنجستان قوام

از دیدنی‌های هر شهر تاریخی، موزه‌های متنوع آن شهر است. اگر می‌خواهید هنگام سفر به شیراز، از موزه‌های آن دیدن کنید، حتما موزه قوام را به خاط نگاه دارید. در زیرزمین عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام، موزه‌ای وجود دارد که توسط دانشگاه شیراز احداث شده است و بخشی از اشیا تاریخی کشف شده در استان فارس را به عموم مردم نمایش می‌دهد. اشیا موجود در این موزه به دست آرتور پوپ، ایران شناس اهل آمریکا در سال‌های قبل از انقلاب گردآوری شده‌اند.

آدرس و نقشه باغ نارنجستان قوام؛ باغ نارنجستان قوام کجاست؟

باغ نارنجستان قوام در محله بالاکفت شیراز قرار دارد. این مجموعه در خیابان لطفعلی‌خان زند، در قسمت شرقی انتهای خیابان واقع شده است. اگر می‌خواهید با وسیله نقلیه شخصی به باغ قوام سفر کنید، به چهارراه نمازی بروید و از آنجا خود را خیابان لطفعلی‌خان زند برسانید.

بعد از مسجد نصیرالملک، نارنجستان قوام را خواهید دید. برای استفاده از وسایل نقلیه عمومی نیز می‌توانید سوار اتوبوس شوید و به ایستگاه ولیعصر بروید. با کمی پیاده‌روی به باغ نارنجستان قوام خواهید رسید.

آدرس باغ نارنجستان قوام: شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، فلکه غدیر (مشاهده باغ نارنجستان قوام روی نقشه)

ساعات بازدید باغ نارنجستان قوام

گردشگران و علاقه‌مندان می‌توانند از ساعت 8 صبح تا 9 شب از این مجموعه تاریخی بازدید کنند.

هزینه بازدید باغ نارنجستان قوام

قیمت بلیط‌های بازدید از باغ نارنجستان قوام برای گردشگران داخلی 3000 تومان و برای گردشگران خارجی 40000 تومان است.

بهترین زمان بازدید از باغ نارنجستان قوام

بسته به این که در چه فصلی از باغ نارنجستان شیراز دیدن می‌کنید، مناظر شگفت‌انگیز متنوعی در انتظار شماست. تقریبا همه بازدیدکنندگان موافق‌اند که فصل بهار زیباترین جلوه را به باغ می‌دهد. درختان شکوفه زده و هوای فوق‌العاده مطبوع هیچ رقیبی در خاطره‌ساز بودن ندارد. هر چند اگر در فصل تابستان به این باغ بروید، قدم زدن زیر سایه‌های درختان و تماشای تابش آفتاب به درون ساختمان‌های عمارت خالی از لطف نیست.

عکس‌های باغ نارنجستان قوام

تمام زیبایی‌های باغ نارنجستان را نمی‌توان در قالب کلمات گنجاند. شاید با دیدن تصاویری از قسمت‌های مختلف این باغ، بهتر بتوانید شکوه باغ نارنجستان قوام لذت ببرید.

جاهای دیدنی اطراف باغ نارنجستان قوام

حال با ادامه این مقاله جذاب یول بیری با ما همراه باشید تا با جاهای دیدنی اطراف این جاذبه شیرازی اطلاعاتی مفید کسب کنید و در سفر خود خود از این جاهای دیدنی شیراز نیز دیدن کنید.

مقبره حافظ شیرازی؛ حافظیه که می‌گویند اینجاست!

حافظیه شیراز یا همان آرامگاه حافظ، مقبره شاعر بزرگ ایرانی است. بنای یادبودی که امروزه در این مکان وجود دارد، به دستور رضاشاه ساخته شده و در سال 1317 به پایان رسیده است. این مکان محل ادای احترام و یادگاری برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره شاعر بزرگ زبان فارسی، حافظ شیرازی است. حافظیه محل برگزاری جشن‌های سالانه هنر شیراز و همچنین مراسم تحویل سال برای مردم شیراز است.

آدرس مقبره حافظ: شیراز، بلوار آزادی، خیابان حافظیه، روبه‌روی ورزشگاه حافظیه (دیدن مقبره حافظ روی نقشه)

ارگ کریم خان؛ جاذبه‌ای جذاب در دل شیراز

ارگ کریم‌خان از جاذبه‌های گردشگری شیراز است که قدمت آن به دوران زندیه بازمی‌گردد. این ارگ در مرکز شهر قرار دارد. بافت تاریخی و دیوارهای عظیم این مجموعه، آن را از بقیه ساختمان‌های مدرن شده‌ی مرکز شهر متمایز می‌کند. مساحت محوطه این ارگ به 4000 متر مربع می‌رسد و درون آن با معماری پیچیده و هنرمندانه‌ای که دارد، بینندگان را مجذوب خود می‌کند.

آدرس ارگ کریم خان: شیراز، ابتدای خیابان کریم‌خان زند، نبش میدان شهرداری (دیدن ارگ کریم‌خان روی نقشه)

بهشت تاریخی شیراز با طعم نارنج!

برخی می‌گویند روحیه لطیف و شاعرانه شیراز به تک تک اجزای این شهر نفوذ کرده و بخشی جدانشدنی از هویت این شهر است. به همین دلیل جای تعجب ندارد وقتی می‌شنویم قلب سیاسی و حکومتی شیراز در دوران قاجار در باغی پر از درختان نارنج قرار دارد. این مجموعه تاریخی که زمانی مرکز سیاسی و حکومتی شیراز بوده، امروزه به اثری ارزشمند از معماری و هنر غنی شیراز تبدیل شده است.

موزه موجود در زیرزمین عمارت قوام، آثار دیدنی فراوانی را در معرض نمایش قرار داده است و فارغ از آن‌ها ساختمان‌های قدیمی با معماری قاجاری‌شان و جزئیات هنرمندانه‌ای که دارند، منظره‌ای تکرار نشدنی برای تماشا فراهم می‌کنند. این مقاله توسط مجله گردشگری یول بیر و برای آشنایی بیشتر شما با باغ نارنجستان قوام شیراز به نگارش در آمده است، به امید این که از خواند آن لذت ببرید.