شیراز یکی از شهرهای بسیار زیبا و جذاب به شمار می‌رود که انواع مکان‌های جذاب گردشگری و تفریحی را در خود جای داده و مکانی کاملا مناسب برای افراد علاقمند به فرهنگ و تاریخ کشور است. در این میان حمام‌های سنتی جزو محبوب‌ترین مکان‌های گردشگری شیراز محسوب می‌شوند که همواره گردشگران بسیاری برای بازدید از این حمام‌های تاریخی و زیبا راهی شیراز می‌شوند.
حمام وکیل شیراز یکی از دیدنی‌ترین و زیباترین مکان‌های تاریخی شیراز است که در بین مردم شهرت فراوانی دارد. توصیه می‌کنیم اگر قصد سفر به این بهشت زیبا را دارید، مراجعه به حمام وکیل را هم در برنامه سفری خود قرار دهید. در ادامه این مقاله از مجله گردشگری یول بیر قصد داریم به بررسی بخش‌های مختلف حمام وکیل شیراز پرداخته و با زیبایی‌های این مکان بیشتر آشنا شویم.
- معرفی حمام وکیل شیراز
- تاریخچه حمام وکیل شیراز
- معماری حمام وکیل شیراز
- حمام وکیل شیراز را چه کسی ساخت؟
- بخش‌های مختلف حمام وکیل شیراز
- موزه حمام وکیل شیراز
- تزئینات حمام وکیل شیراز
- مراسم‌های حمام وکیل شیراز
- حمام وکیل شیراز چگونه گرم می‌شود؟
- بهترین زمان سفر به حمام وکیل شیراز
- حمام وکیل شیراز کجاست؟
- ساعات بازدید حمام وکیل شیراز
- هزینه بازدید حمام وکیل شیراز
- عکس‌های حمام وکیل شیراز
- جاهای دیدنی اطراف حمام وکیل شیراز
- حمام وکیل شیراز؛ بنایی تاریخی در دل شیراز!
معرفی حمام وکیل شیراز
حمام وکیل شیراز، حمامی با معماری بی‌نظیر به همراه هشت حوض و هشت ستون است که با جذابیت خاص خود در مرکز شهر شیراز قرار گرفته و حس فوق‌العاده‌ای به بازدیدکنندگان می‌دهد. این بنای تاریخی به دوره زندیه با حاکمیت کریمخان زند تعلق دارد. کریمخان زند برای راحتی مردم، دستور ساخت مسجد و حمام وکیل در اواسط سال 1760 میلادی و چندین ساختمان دیگر را داده و با پیشرفته‌ترین ابزار معماری، طراحی و ساخت این بنا ادامه یافت. حمام وکیل شیراز یکی از بی‌نظیرترین حمام‌ها در طول تاریخ است که معماری باشکوه و تمام و کمال دوران زندیه را به نمایش گذاشته است.
تاریخچه حمام وکیل شیراز
این حمام عمومی به دستور کریم خان زند در سال 1760 در زمینی با مساحت 1400 متر مربع ساخته شد که ساختمان آن در جنب مسجد وکیل قرار گرفته است. وجه تفاوت این حمام با سایر حمام‌ها، وجود نقاشی و طرح‌های بی‌نظیر و زیبایی است که توسط هنرمندان معروف آن دوره کشیده شده؛ البته این حجم از توجه برای ساخت و طراحی این مکان ناشی از علاقه و مردم‌دوستی کریمخان زند به شمار می‌رود.
حمام وکیل شیراز از زمان زندیه تا پهلوی مورد بهره‌برداری قرار گرفت؛ اما در دوران قاجار شامل یک سری تغییراتی مانند ترمیم نقاشی‌ها و طرح‌های روی دیوار شد که متاسفانه پس از آن به دلیل وجود ترک‌هایی روی دیوار، این مکان برای مدتی تعطیل گشت. در سال 1351 حمام وکیل را مرمت و بازسازی کردند تا به عنوان سفره‌خانه و رستوران سنتی استفاده شود که این کار به برخی قسمت‌های بنا آسیب رساند. در نهایت این حمام به کاربری اولیه خود بازگشته و درب آن برای بازدید عموم باز شد.
معماری حمام وکیل شیراز
کریم خان زند نهایت تلاش خود را برای پابرجا نگه داشتن معماری و هنر اصیل ایرانی انجام داده و حتی شخصا روی روند ساخت و اجرای طرح‌های این بنا نظارت داشت. در نهایت این مکان در زمینی با مساحت 11 هزار متر مربع با جلوه‌ای از هنر و معماری سنتی ایرانی و مدرن تاسیس گشت. با وجود اینکه ساخت این مکان حدود 260 سال قبل انجام گرفته؛ اما معماری هوشمندانه و طرح‌ها و نقاشی‌های تحسین‌برانگیزی در ساخت آن استفاده شده که آن را به بنایی بی‌بدیل در نوع خود تبدیل کرده است.
ساخت این بنا با مصالحی همچون ساروح، آجر، خشت و غیره انجام شده و طرح آن به گونه‌ای است که برای جلوگیری از خروج گرما از حمام، بخش ورودی تا قسمت هشتی به صورت شیبدار ساخته شده و این کار به تعدیل دمای مکان کمک چشمگیری می‌کند. از کارهای بی‌نظیر معماران آن دوره، استفاده از آهک برای ساخت دیوار و سقف به جای گچ بود؛ چرا که گچ دوام کمتری دارد و رطوبت را به خود جذب می‌کند.
حمام وکیل شیراز مانند دیگر حمام‌های ایرانی دارای چند بخش مختلف است که در ادامه به بررسی مختصر هر یک می‌پردازیم. رختکن این حمام بهترین بخش آن است که از آن برای تعویض لباس استفاده می‌شد. در میان رختکن حوضی قرار دارد که اطراف آن با سکوها و گنبد بزرگ مزین شده که در زمان‌های گذشه مراسم حنابندان و میهمانی‌ها در این مکان و در اطراف همین حوض برگزار می‌شد.
بخش گرمخانه حمام به عنوان منبع آب گرم استفاده شده و مکانی برای شست‌وشو و مشت‌ومال بود. فضای بین رختکن و گرمخانه که به میان‌در شهرت داشت با مسیر پیچ‌درپیچ باعث خروج گرما می‌شد. فضاهای خالی موجود در سقف نیز سبب تامین نور داخل حمام شده و با عدسی‌هایی پوشش داده شده بود تا محیط داخل دیده نشود. فضای پشتیبانی حمام نیز به انتقال آب به بخش و گرم شدن آن تعلق دارد که شامل خزینه آب گرم، گلخن و تنبوشه است.
حمام وکیل شیراز را چه کسی ساخت؟
حمام وکیل شیراز با تلاش و پیگیری‌های فراوان کریم خان زند، آخرین پادشاه زندیه از سال 1172 تا 1193، احداث گشت؛ البته ساخت بنای نهایی در سال 1187 قمری به پایان رسید.
بخش‌های مختلف حمام وکیل شیراز
در گذشته، حمام‌ها تنها برای نظافت و شست‌وشو نبودند؛ بلکه کاربردهای دیگری مانند برگزاری مراسمات حمام زایمان، حنابندان، حمام چله نوزاد و غیره داشتند. به دلیل استفاده‌های مختلف از این مکان بخش‌های مختلفی مانند ورودی، هشتی، سربینه، میان‌در، گرمخانه، خزینه، خلوت، آب‌انبار، گاورو، خیاط، منبع آب، تون، فضای چال حوض و جلوخان برای آن تدارک دیده شده بود که در ادامه به بررسی هر یک خواهیم پرداخت.
هشتی و رختکن
ارتفاع بخش هشتی کمتر از دیگر بخش‌ها است به طوری که بعد از در ورودی حمام با شیب ملایمی به هشتی می‌رسیم و پس از آن برای منع ورود سرما و خروج گرما، مسیری زاویه‌دار طراحی شده است.
سربینه
پس از عبور از هشتی به بخش عمده حمام می‌رسیم که به شکل هشت ضلعی ساخته شده و حوضی هشت ضلعی در میان آن قرار دارد. طرح‌های بی‌نظیر روی هشت ستون اطراف حوض و مقرنس‌کاری‌های زیبا و چشم‌نواز آن، نمایانگر اصالت معماری ایرانی در زمان گذشته است.
اطراف سربینه سکوهایی به چشم می‌خورد که هر شخصی طبق مقام و منزلت خود به محض ورود به حمام به طرف سکوی مربوطه هدایت می‌شد. از طرفی هم در مقابل سموها، حوضچه‌هایی از آب سرو قرار داشت تا افراد بعد از استحمام پاهای خود را داخل آب سرد قرار داده و سپس بر روی سکوها بنشینند.
خزینه و شاه‌نشین
آب گرم حمام از دو دیگ موجود در قسمت خزینه در بخش جنوبی حمام نشات می‌گیرد که آب از طریق این دو دیگ و وارد شدن به کانال کف، سنگفرش‌ها را گرم می‌سازد. دو شاه‌نشین در بخش گرمخانه و دو حاکم‌نشین در قسمت خزینه قرار دارد که در وسط هر شاه‌نشین حوضی از جنس مرمر مشاهده می‌شود. در حالت کلی خزینه‌های بزرگ برای تهیه آب گرم و خزینه‌های کوچک به عنوان منشا آب سرد و ولرم استفاده می‌شدند.
موزه حمام وکیل شیراز
در طول زمان و طی چندین سال ، حمام وکیل شیراز به دلیل بی‌کفایتی شاه آسیب‌های جدی و زیادی دید؛ در نتیجه اکنون از این حمام به عنوان موزه‌ای استفاده می‌شود که حدود 30 مجسمه مومی در خود جای داده است. هر کدام از این مجسمه‌ها داستانی جدا و طولانی در پشت خود پهنان کرده‌اند که فرهنگ و سنت اصیل مردمان گذشته را بیان می‌کند.
تزئینات حمام وکیل شیراز
همان طور که در طراحی انواع حمام‌های ایرانی مشاهده می‌شود، تزئینات و طرح‌های بی‌نظیری روی سقف و دیوار آن‌ها نقش بسته است که بیانگر توانایی و پیشرفت چشمگیر هنرمندان و مردم آن دوران در این زمینه است. قطعا برای ساخت حمام که یک سازه آبی به شمار می‌رود باید مصالح و موادی استفاده کرد که در برابر رطوبت مقاوم باشند.
تزئینات ساختمان حمام وکیل براساس آهک‌بری‌های هنرمندانه و ظریف دوران زندیه است که نقش‌های گیاهی در آن دوران را منعکس می‌نماید. البته طرح‌هایی هم مربوط به دوران قاجار و داستان‌هایی مانند شیرین و فرهاد، یوسف و برادرانش و غیره وجود دارد.
مراسم‌های حمام وکیل شیراز
در دوران گذشته از حمام‌ها تنها برای استحمام و نظافت استفاده نمی‌کردند؛ بلکه آن‌ها مکانی مهم و با ارزش برای برگزاری مراسم‌های خاص و نمایانگر آیین و فرهنگ آن دوران بودند. ساخت حمامی بزرگ و با این امکانات برای آن زمان ضروری بود؛ چرا که علاوه بر اجرای مراسمات و پس از استحمام، مردم در حمام حضور داشتند و صحبت کرده و چای می‌نوشیدند.
حمام وکیل شیراز چگونه گرم می‌شود؟
آب حمام وکیل از طریق چاهی به نام چاه گاو تامین می‌شد که در ضلع غربی گرمابه واقع شده بود؛ دلیل این نامگذاری این بود که آب را به وسیله گاو از چاه بیرون می‌کشیدند. آب در ابتدا وارد حوضی بزرگ می‌شد که از طریق آتش آب درون حوض گرم شده و دود و سیاهی تولید شده توسط آتش از طریق گربه‌روهای تعبیه شده روی دیوار به دودکش انتقال می‌یافت. کاربرد دیگر گربه‌روها، انتقال گرمای مضاعف آتش از طریق آن‌ها به کف حمام بود؛ به همین دلیل در آن زمان در حمام خبری از دمپایی نبوده و مردم پابرهنه در آنجا می‌گشتند.
بهترین زمان سفر به حمام وکیل شیراز
در حالت کلی بهترین زمان برای سفر به شیراز بهار و تابستان است؛ از طرفی هم به دلیل سفر مردم به مکان‌های گردشگری در تعطیلات نوروزی، سیل جمعیت این مکان‌ها را فرامی‌گیرد. پس بهتر است سفر خود را به اردیبهشت ماه و یا ماه‌های اول پاییز نگه دارید. این نکته را هم در نظر داشته باشید که حمام وکیل شیراز در مناسبت‌های مذهبی تعطیل است.
حمام وکیل شیراز کجاست؟
برای دسترسی به حمام وکیل شیراز با وسیله شخصی باید ابتدا از طریق میدان شهرداری وارد خیابان پیروزی شوید سپس مسیر مستقیم را تا خیابان فرهنگ ادامه دهید. اگر خیابان فرهنگ را تا انتها بروید، به تقاطع آن با خیابان طالقانی خواهید رسید؛ در نهایت این تقاطع را به سمت چپ بپیچید و بعد از 50 متر به خیابان طالقانی دست می‌یابید که حمام وکیل در آنجا واقع شده است.
آدرس حمام وکیل شیراز: شیراز، خیابان طالقانی، سمت غربی مسجد و بازار وکیل (مشاهده حمام وکیل شیراز روی نقشه)
ساعات بازدید حمام وکیل شیراز
مسافران و بازدیدکنندگان عزیز می‌توانند در فصل بهار و تابستان از ساعت 8:30 الی 20:00 و در فصل پاییز و زمستان از ساعت 8:30 الی 17:00 از حمام وکیل بازدید نمایند.
هزینه بازدید حمام وکیل شیراز
ورودی حمام وکیل برای اتباع ایرانی 4 هزار تومان و برای اتباع خارجی 30 هزار تومان در نظر گرفته شده است.
عکس‌های حمام وکیل شیراز
برای آشنایی بهتر با این حمام تاریخی و زیبا در ادامه دسته بندی شهر شیراز یول بیر، تصاویری زیبا از آن را مشاهده خواهیم کرد.
جاهای دیدنی اطراف حمام وکیل شیراز
بدون شک برای تاریخ‌شناسان و افراد مشتاق به فرهنگ و سنت گذشتگان، تنها بازدید از یک مکان تاریخی و قدیمی کافی نیست و لازم است بناهای تاریخی و دیگر جاهای دیدنی شیراز را هم در برنامه گردش خود بگنجانند. در ادامه برخی از جاهای دیدنی اطراف این بنا را معرفی خواهیم کرد تا از بازدید آن‌ها لذت ببرید.
مسجد وکیل شیراز
مسجد وکیل شیراز معروف به مسجد سلطانی وکیل در اوایل قرن 11 به دستور کریمخان زند و همراه دیگر بناها ساخته شد. طراحی این مسجد از 1 صحن، 2 شبستان و 2 ایوان چشم‌نواز و از همه جذاب‌تر طاق مروارید و شبستان جنوبی همراه 48 ستون مارپیچ تشکیل شده است. نکته جالب اینکه مسجد نصیر الملک شیرازی الهام گرفته از مسجد وکیل شیراز است و هر شخصی را مجذوب خود می‌کند.
آدرس مسجد وکیل: استان فارس، شیراز، خیابان طالقانی، غرب بازار وکیل (مشاهده مسجد وکیل روی نقشه)
بازار وکیل شیراز
بازار وکیل شیراز، بازاری باشکوه در مرکز شهر شیراز است که به دستور کریم خان زند ساخته شد. مسیرهای داخل این بازار مقطع هستند و به همین دلیل دقیقا در وسط بازار، چهار سویی با پنج در بزرگ وجود دارد. وجود تهویه مناسب به صورت کاملا طبیعی و عریض بودن بازار همراه با معماری چشم‌نواز و کمیابش، زیبایی و جلال این مکان را چندین برابر کرده است. تمام این ویژگی‌های تاریخی و مفید این بازار دست به دست هم دادند تا در سال 1315 این مکان توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید.
آدرس بازار وکیل: استان فارس، شیراز، خیابان زند، ضلع شرقی میدان شهرداری (مشاهده بازار وکیل روی نقشه)
ارگ کریم خان
در مرکز شهر شیراز بنایی ارزشمند و باشکوه متعلق به دوران زندیه خودنمایی می‌کند که با وجود دیوارها و ستون‌‌های عظیم از دیگر بخش‌های شهر جدا شده است. این بنا در سال 1180 هجری قمری توسط وکیل الرعایا بنا شد و در سال 14 خرداد 1351 به عنوان اثر ملی به ثیت رسید.
آدرس ارگ کریم خان: استان فارس، شیراز، خیابان کریمخان زند، نبش میدان شهدا (مشاهده ارگ کریم خان روی نقشه)
حمام وکیل شیراز؛ بنایی تاریخی در دل شیراز!
حمام وکیل شیراز پس از گذشت پستی و بلندی‌های تاریخ و بعد از گذشت چندین سال به موزه مردم‌شناسی پرطرفدار تبدیل شده که با مشاهده و مورد بررسی قرار دادن مجسمه‌ها و طرح‌های موجود در این مکان می‌توان به آداب و فرهنگ وسنت اصیل ایرانی در دوران‌های مختلف پی برد. قطعا قدم زدن در بین تاریخ گذشتگان و احساس نزدیکی به فرهنگ و سنت آنان از حس‌های کمیاب به شمار می‌رود که تجربه آن برای هر فردی خوشایند خواهد بود. اگر سفری به حمام وکیل شیراز داشته‌اید خوشحال می‌شویم تجربه و خاطرات شیرین خود را با یول بیر در میان بگذارید.
